پیام فارس - بوشهر، «آنی» دارد که به ندرت پیش می‌آید فردی با آن مواجه شود و نخواهد دوباره آن را درک و لمس کند. آنی که به زلالی خلیج فارس است و به سبزی بهار می‌ماند؛ آنی که چیزی جز مردمانش و فرهنگ استوارش نیست؛ مردمانی که در همه حال مهربان و مهمان‌نوازند و با داستان‌های بسیار و سازهای کوک‌شان حضورتان را در این بندر دیرینه خاطره‌انگیز می‌کنند.
چندسالی است که با برپایی رویدادی به نام فستیوال «کوچه» که در سال 1402 در تقویم گردشگری ایران ثبت شد، فرهنگ فولکلور این منطقه به طرز همه‌شمول‌تر و ملموس‌تری معرفی و زیبایی‌های مغفول مانده کوچه‌های پیچ در پیچ بافت تاریخی آن دیدنی‌تر شده است. این رویداد که نخستین بار بر مبنای فرهنگ موسیقایی جنوب و واکاوی اشتراکات آن با موسیقی برخی از نواحی ایران در کوچه و عمارت حاج‌رئیس شکل گرفت، در ادامه شاخ و برگ بیشتری به خود گرفت و پا را از محدوده موسیقی فراتر گذاشت و به دل تاریخ بوشهر رفت و پرده از آیین‌ها، سنن، فرهنگ غذایی متنوع و خوش عطر جنوب با عطر سیر و چیرگی فلفل، شعرها و قصه‌های فولکلور بوشهر برداشت.
اینک در آستانه برگزاری چهارمین دوره این رویداد مهم فرهنگی در بوشهر هستیم. رویدادی که قرار است از 5 تا 10 اردیبهشت در هوایی بهاری در گستره وسیع‌تر و در بخش‌های متنوع‌تری برگزار شود. طبق پیش‌بینی‌ها، در کنار هنرنمایی گروه‌های موسیقی نواحی ایران، «فرهنگ عامه»، «تاریخ بوشهر و خلیج فارس و برخی از شهرهای ایران»، «ادبیات شفاهی و بازنمایی چهره‌های ادبی و شاعران آیینی و ملی»، «موسیقی نواحی و فولکلور»، «فرهنگ دریانوردی»، «فرهنگ غذایی»، «گردشگری»، «آیین‌های سنتی بوشهر»، «معماری» و… بخش‌هایی هستند که در این دوره با حضور چهره‌های ملی و بین‌المللی جان خواهند گرفت.
بدیهی است فستیوال کوچه، در طول سه دوره‌ای که برگزار شده، نقش مهمی در بازنمایی فرهنگ و ادبیات عامه بوشهر به دیگر نقاط ایران داشته و بدین‌شکل گردشگران بسیاری را به سمت این شهر فراخوانده است. از این‌رو به رویدادی معتبر مبدل شده که گردشگران را در هر شرایطی به بوشهر می‌کشاند و این‌گونه سرآغازی برای رشد گردشگری رویداد در جنوب شده است.

فستیوال کوچه، مترجم گفتمان وفاق ملی است
رئیس هیئت‌مدیره انجمن حرفه‌ای راهنمایان گردشگری استان بوشهر به خبرنگار ایبنا گفت: فستیوال کوچه یک رویداد حرفه‌ای در عرصه گردشگری است که بر اساس «فرهنگ»، «تاریخ» و «جنوب» در جوار خلیج زیبای فارس برپا می‌شود. این رویداد به دلیل ساختار و محتوایی که دارد با هدف توسعه گردشگری در جنوب کشور و بازاحیای گفت‌وگوی فرهنگ‌ها برگزار می‌شود؛ هدفی که کاملاً منطبق با مشی دولت چهاردهم؛ یعنی ترویج گفتمان وفاق ملی و همبستگی ملی و قومی است. بدیهی است پایه‌های این رویداد بر فرهنگ فولکلور جنوب و باورهای اصیل مردمانی شاد پی‌ریزی شده است که کشف و دریافت این زیبایی‌های معنوی برای هر گردشگری جاذبه دارد.
عماد شیرویس با تاکید بر اینکه در یکی دو سال اخیر برخی از افراد در پی تضعیف کارکرد و کژ جلوه دادن ماهیت فستیوال کوچه هستند که این‌گونه سوءبرداشت‌ها با اهداف کلیدی این رویداد مغایرت دارد، افزود: جشنواره کوچه که از دوره دوم، بخش‌ها و حوزه‌های متنوع‌تری را پیدا کرده است، تنها معرف موسیقی نواحی و خواهرخواندگی و هم‌ریشگی موسیقی بومی بوشهر با موسیقی شهرهای مهمان این رویداد نیست؛ بلکه بازتاب‌دهنده زوایای پیدا و پنهان فرهنگ و تاریخ و ادبیات جنوب و ایران است. بنابراین این رویه غلطی که این روزها درصدد است نفس کار این فستیوال فرهنگی را زیر سوال برده و با زدن برچسب‌های غلط، برخی از شادی‌های خودجوش را منسوب به این رویداد کند، نوعی خودزنی فرهنگی است؛ چراکه کلیه کارگاه‌ها و برنامه‌های این جشنواره با مجوزهای رسمی و مبتنی بر فرهنگ و قاعده برگزار می‌شود. بنابراین هرگز این رویداد مروج ولنگاری فرهنگی نبوده و نخواهد بود.
فستیوال کوچه بر فرهنگ و تاریخ جنوب استوار است
به گفته وی، فستیوال کوچه با اتکا بر فرهنگ، هنر و تاریخ جنوب در پی این است که ضمن بازنمایی فرهنگ غنی و زایای بندر بوشهر، به توسعه گردشگری و فراگیری صلح و شادی و همدل کردن اقوام ایرانی با محوریت بوشهر و خلیج فارس کمک کند، چراکه مردمان این شهر، قرن‌ها حافظ این آب و خاک و تمدنی بوده‌اند که در این سرزمین بالنده شده است.
شیرویس با اشاره به اینکه متولیان فستیوال کوچه، در حقیقت دغدغه‌مندان صاحب‌دانش و دنیادیده‌ای هستند که خواهان تزریق شادی و صلح در منطقه با اتکا بر هنر بومی و ریشه‌دار ایران هستند، افزود: چراکه هنر و فرهنگ این منطقه بر «مدارا» و «گفت‌وگو» و «مهربانی» استوار شده است. آن‌ها با برپایی این رویداد در بافت تاریخی متذکر این مهم هستند که خاستگاه صلح و شادی در این بندر کهن، همین قسمت از شهر است که در آن اقوام مختلفی با آیین‌ها و کیش‌های مختلف سال‌ها در کنار هم زندگی مسالمت‌آمیزی داشتند که این مداراجویی ریشه در خوی لطیف و فرهنگ غنی آن‌ها دارد.
فرهنگ بوشهر مملو از داستان و شعر است
رئیس هیئت‌مدیره انجمن حرفه‌ای راهنمایان گردشگری استان بوشهر با اشاره به اینکه متولیان فستیوال کوچه با خلاقیت و ایده‌های ناب و متناسب با ذائقه گردشگران، کوچه را به فستیوالی مبدل کرده‌اند که همه ایران را مجذوب فرهنگ بوشهر کرده است، تصریح کرد: فرهنگ بوشهر مملو از قصه و شعر است، یعنی محال است که شما پای صحبت اهالی این بندر بنشینید که در روایت‌هایشان قصه نباشد، شعر نباشد! این نشان می‌دهد که کوچه به کوچه این شهر تاریخی داستان دارد، حکایت دارد؛ حکایت‌هایی که بازتاب‌دهنده تاریخ، باورها، آیین‌ها، سنت‌ها و خرده‌فرهنگ‌های این منطقه است. بنابراین هیچ سوءبرداشتی نمی‌تواند کارکرد فرهنگی این رویداد را تضعیف کند.
وی تاکید کرد: در شرایطی که وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به دنبال رشد صنعت گردشگری و برنامه‌سازی برای جذب 15 میلیون گردشگر به کشور است، این رویداد فرصت مغتنمی برای تحقق این مهم در کرانه خلیج فارس است؛ چراکه فستیوال کوچه ماهیتی گفتمان‌ساز و مبتنی بر تعاملات و مراودات فرهنگی دارد که در طول این سال‌ها با اجرای زیرشاخه‌های خود در هندوستان و امارات متحده عربی (دوبی) و همچنین برخی از شهرهای ایرانی برخی از اشتراکات فرهنگی این سرزمین را با ملت‌ها و اقوام دیگر شناسایی و بازنمایی و بدین طریق به توسعه گردشگری در جنوب ایران کمک شایانی کرده است.
شیرویس با تاکید بر اینکه خدمتی که فستیوال کوچه در این سال‌ها به گردشگری استان کرده است، بر هیچکس پوشیده نیست، بیان کرد: این رویداد در همین دوره باعث شده که همزمان با تاریخی که برای برگزاری آن اعلام شده، همه اقامتگاه‌ها، بومگردی‌ها، هتل‌ها و حتی خانه‌های مبله رزرو شوند! کدام برنامه چنین توانی را در جذب گردشگران داشته است؟! آن هم در فصلی که گرما دارد روی خودش را نشان می‌دهد. آیا برنامه‌های هفته بوشهر که در زمستان برگزار شد، توانست گردشگران را به بوشهر فرابخواند و به آن‌ها فرهنگ و تاریخ بوشهر را بازنمایی کند؟ بنابراین نه تنها متولیان گردشگری، بلکه متولیان فرهنگی استان باید قدردان چنین رویدادی باشند که در گستره خود این‌گونه به فرهنگ، ادبیات و تاریخ این منطقه دارد خدمت‌رسانی می‌کند و جذابیت برای گردشگران ایجاد می‌کند.

گردشگران فرهنگی؛ مبلغان افتخاری فستیوال کوچه
وی در پاسخ به این سوال که «گردشگرانی که به این رویداد جذب می‌شوند، آیا ذیل گردشگران فرهنگی قرار دارند؟» توضیح داد: گردشگرانی که در این رویداد حاضر می‌شوند، گردشگران فرهنگی هستند که به عقیده کارشناسان گردشگری، با تجربه و انگیزه فرهنگی به سفر می‌روند تا ارزش‌های اجتماعی و فرهنگ‌های دور را بشناسند و زیبایی‌های ظاهری و معنوی این فرهنگ‌ها را مستقیماً به تماشا بنشینند و دریابند. این دسته از گردشگران بسیار مهم هستند، چون آن‌ها مبلغان و سفیرانی فرهنگ‌شناسند که با تعریف‌های کارشناسی‌شده و منطبق بر تجربه و دانش، فرهنگ و ارزش‌های اجتماعی مقصد خود را در قالب محتواهای هدفمند به دیگران معرفی می‌کنند. درست نظیر اتفاقی که برای فستیوال کوچه افتاده، این رویداد با کمترین تبلیغ، تنها به کمک گردشگران فرهنگی امروز به رویدادی برند در ایران و حتی خارج از آن تبدیل شده است.
این کارشناس گردشگری با تاکید بر اینکه فستیوال کوچه بر مبنای اکولوژی فرهنگی طراحی شده که به جست‌وجوی نظم و زمینه‌های مشترک رفتار انسان، ساختار اجتماعی و سیستم باورها می‌پردازد، تصریح کرد: در واقع این رویداد با بازتاب سیمای فرهنگی و آیینی جنوب و شرایط اجتماعی آن چشم‌انداز نویی را پیش روی گردشگری این منطقه گذاشته است که برای گردشگران تازگی دارد. در این رویداد همه ابعاد فرهنگ از باورها و سنت‌ها گرفته تا غذا و پوشش و ادبیات و هنر مدنظر قرار گرفته است که هر کدام در کارگاه‌ها جداگانه با حضور کارشناسان و اساتید ملی و بین‌المللی تحت عناوین مستقل نظیر «فرهنگ دریا و دریانوردی»، «آیین‌های سنتی بوشهر»، «تاریخ بوشهر»، «ادبیات عامه»، «معماری بوشهر»، «موسیقی بومی»، «تاریخ شهرهای ایران»، «سازها و نواها»، «خیامی یا خیام‌خوانی»، «رفتارشناسی مردم بوشهر» و… بازنمایی خواهند شد. طبق این عناوین، باید گفت که هیچ‌کدام از بخش‌های این رویداد مغایرتی با فرهنگ و باورهای اصیل بوشهر ندارد؛ بلکه تلاشی برای نمایش ظرفیت‌های فرهنگی و هنری این منطقه است.
تنوع در برنامه‌های فستیوال کوچه
شیرویس با اشاره به اینکه بخش‌های فستیوال کوچه در دوره چهارم متنوع‌تر شده است، گفت: در این دوره گردشگران به کمک کارگاه‌ها و برنامه‌های متعدد با ظرفیت‌های ادبی و تاریخی این منطقه و تعاملات فرهنگی آن با دیگر مناطق عمیق‌تر آشنا می‌شوند. به عبارتی می‌توان مدعی شد این رویداد، آیینه تمام‌نمای فرهنگ فولکلور جنوب کشور است که بر مجرای گردشگری جریان یافته است و پای گردشگران را نه تنها به بافت تاریخی باز کرده و به تماشای جاذبه‌های معماری آن فرامی‌خواند، بلکه مشتاق به بازدید از موزه‌ها و جاذبه‌های تاریخی و ادبی شهر می‌کند.
رئیس هیئت‌مدیره انجمن حرفه‌ای راهنمایان گردشگری استان بوشهر سپس به بخش موسیقایی این رویداد که پرمخاطب‌ترین بخش آن است، اشاره و تصریح کرد: بخش اجرای صحنه‌ای فستیوال موسیقی، بی‌شک بخش مهمی است؛ چراکه در این بخش شادی، صلح و امید به طرز شگرفی از طریق نواها و آواهای اصیل اقوام ایرانی از جنوب گرفته تا شمال، از غرب گرفته تا شرق منعکس می‌شود که مخاطب را مجذوب و در خود حل می‌کند. استقبال گردشگران از این بخش بیانگر یک حقیقت انکارناپذیر است و آن هم شادی‌جویی بر مبنای سنت‌ها و آیین‌های بومی ایران است؛ چراکه هنر ایرانی چه بومی باشد و چه ملی، در بردارنده موتیف‌ها و ارزش‌های انسانی است که از صلح‌طلبی و امید می‌گوید.

خیام‌خوانی بوشهری؛ تلفیقی از موسیقی و ادبیات
وی در ادامه «خیام‌خوانی» را یکی از پرمخاطب‌ترین بخش موسیقایی بوشهر دانست که در این رویداد نیز عموماً از سوی نمایندگان موسیقی بوشهر اجرا می‌شود و در این باره گفت: خیامی یا خیام‌خوانی تلفیقی از رباعیات خیام و بداهه‌گویی‌های اهالی جنوب است که به دلیل ریتم و ماهیت شادی که دارد، به یکی از سبک‌های پرمخاطب موسیقی این منطقه تبدیل شده است. به گونه‌ای این سبک محبوب شده که تا نام موسیقی بوشهری می‌آید، همه می‌گویند «خیام‌خوانی». سبکی که از عجین شدن موسیقی با ادبیات پدید آمده که می‌توان در کارگاه «خیامی» بیشتر از آن دانست.
این کارشناس گردشگری، کارگاه‌های صمیمانه احسان عبدی‌پور را دیگر ظرفیت ادبی این رویداد دانست و افزود: عبدی‌پور که به همراه ادریس عبدی‌پور (برادرش) از بنیانگذاران این فستیوال مردمی هستند، در برنامه‌های خود با بیان روان و بدون تکلف به روایت داستان‌هایی از نویسندگان جنوبی می‌پردازد که در بطن این بندر پا به عرصه هستی گذاشته‌اند. او توانسته گردشگران زیادی را مجذوب ادبیات داستانی این سامان کند. شاید باورپذیر نباشد اما در همین مدتی که تاریخ برگزاری رویداد اعلام شده است، تماس‌های زیادی از سوی افراد مختلف برای حضور در برنامه خود احسان عبدی‌پور گرفته می‌شود که در میان آن‌ها چهره‌های تحصیل‌کرده بسیار است. این نشان می‌دهد که او توانسته داستان‌های جنوب را برای مخاطبان امروزی خواندنی و شنیدنی کند.
رئیس هیئت‌مدیره انجمن حرفه‌ای راهنمایان گردشگری استان بوشهر همچنین به نقش این رویداد در شهرت بافت تاریخی بوشهر در سطح ملی و حتی منطقه‌ای اشاره کرد و گفت: طراحی هوشمندانه و آگاهانه این رویداد در بافت تاریخی، سهم بسزایی در معرفی زیبایی‌های معماری بوشهر و بناهای تاریخی و کوچه‌های آن به‌ویژه کوچه حاج رئیس داشته است تا جایی که به محبوبیت آن در سطح ملی دامن زده است.
شیرویس یادآور شد: در مجموع فستیوال کوچه، دریچه‌ای به روی فرهنگ، ادبیات و تاریخ بوشهر است که با پردازش صحیح این مباحث کلیدی و مادر، نقش پررنگی را در بازنمایی سیمای مردم جنوب و تاریخ بوشهر و خلیج فارس با اتکا بر صنعت گردشگری ایفا و به مخاطب‌سازی و تبدیل کردن بوشهر به شهری برند در گردشگری جنوب کمک خواهد کرد.
چهارمین فستیوال کوچه با حضور گروه‌های هنری و هنرمندان و چهره‌های ملی و بین‌المللی از 5 تا 10 اردیبهشت 1404 در بوشهر برگزار می‌شود.