بزرگنمايي:

پیام فارس - وطن امروز /متن پیش رو در وطن امروز منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
سلمان مالکی| طی تحولات یک سال گذشته و با سقوط حکومت سوریه و بازتعریف ساختار قدرت در سوریه، منطقه با یکی از حساس‌ترین دوره‌های تاریخی خود روبه‌رو شده است. این رخداد، ضمن اینکه نظم و معادلات سیاسی - امنیتی منطقه را بر هم می‌زند، در کشورهای همسایه نیز پیامدهای عمیق و گاه خطرناکی به دنبال دارد. عراق از جمله کشورهایی است که به دلیل همجواری با سوریه و جایگاه مهمش در تحولات منطقه‌ای، در خط مقدم تأثیرپذیری قرار می‌گیرد. یکی از سناریوهای محتمل در چنین وضعیتی، شکل‌گیری موجی از ترورهای هدفمند علیه شخصیت‌های عراقی است که با نیت ایجاد ناامنی و آشوب گسترده انجام می‌شود. هدف از این یادداشت، ارائه یک هشدار تحلیلی درباره امکان وقوع ترورها در عراق، ریشه‌های احتمالی آن و پیامدهای بعدی‌ای است که می‌تواند ساختار سیاسی و اجتماعی عراق را با بحران‌های عمیقی روبه‌رو کند.

1- پیش‌زمینه تاریخی و بستر سیاسی عراق پس از فروپاشی سوریه: عراق سال‌هاست با مسائلی چون جنگ و ناامنی دست‌وپنجه نرم می‌کند. از جنگ 8 ‌ساله با ایران و درگیری‌های پس از حمله و اشغال نظامی آمریکا گرفته تا ظهور داعش و بازپس‌گیری مناطق اشغال‌شده توسط داعش، این کشور تجربه‌های سخت و پرهزینه امنیتی را از سر گذرانده است. طی تحولات اخیر، فضایی خالی به وجود می‌آید که گروه‌های مسلح، بازیگران منطقه‌ای و حتی قدرت‌های فرامنطقه‌ای می‌توانند از آن به ‌عنوان فرصتی برای بازتعریف موقعیت خود بهره گیرند. ترور نخبگان و شخصیت‌های بانفوذ عراقی می‌تواند ابزاری برای گروه‌های افراطی یا کشورهای مداخله‌گر باشد تا از این خلأ قدرت استفاده کنند. این ترورها فضای جامعه را ملتهب می‌کند و عراق را در معرض یک هرج‌ومرج سازمان‌یافته قرار می‌دهد.
2- سناریوی ترور؛ اهداف و بازیگران احتمالی: اگر ترورها با هدف ایجاد ناامنی و آشوب در عراق انجام ‌شود، باید دید چه بازیگرانی از این وضعیت سود می‌برند. بازیگران داخلی، نظیر گروه‌های شبه‌نظامی، برخی جریان‌های تندرو مذهبی و قبایل متخاصم می‌توانند در اجرای ترورهای هدفمند نقش داشته باشند اما موضوع محدود به این عوامل نیست. بازیگران خارجی، کشورهای منطقه‌ای یا قدرت‌های فرامنطقه‌ای نیز قادرند با پشتیبانی‌های مالی، لجستیکی و اطلاعاتی، دست گروه‌های تندرو را برای انجام چنین عملیات‌هایی باز بگذارند. انگیزه‌های آنان می‌تواند شامل تضعیف دولت مرکزی عراق، جلوگیری از شکل‌گیری دوباره ائتلاف‌های قدرتمند منطقه‌ای، یا اعمال فشار بر حکومت بغداد برای پذیرش برخی مطالبات سیاسی و اقتصادی باشد. در این میان، مجموعه‌ای از اهداف ترورهای احتمالی را می‌توان برشمرد: 1- حذف یا ترساندن رقبای سیاسی، 2- ایجاد رعب و وحشت در جامعه و تضعیف روحیه ملی، 3- جابه‌جایی موازنه‌های قدرت درون عراق و 4- شکل‌دهی به فضای افکار عمومی برای حمایت از حضور یا مداخلات خارجی. البته در پشت همه این اهداف یک هدف پنهان وجود دارد و آن خاج کردن عراق از جبهه مقاومت است.
3- پیامدهای ناامنی روانی ناشی از ترورها: ترورهای هدفمند معمولا همزمان با ایجاد خسارات جانی و سیاسی، اثر و شوکی روانی بر مردم جامعه به جا می‌گذارد و در ادامه می‌تواند به گسترش ترس و بی‌اعتمادی منجر شود. عراقی‌ها که سابقه تلخی از ترور و بمب‌گذاری‌ و عملیات‌های انتحاری و جنگ‌های داخلی دارند، در صورت شدت گرفتن این موج ترور، ممکن است امید خود را نسبت به بهبود اوضاع از دست بدهند. اگر این ناامیدی شکل عمیقی به خود بگیرد، شکاف‌های اجتماعی را گسترده‌تر می‌کند. در چنین فضایی، امکان شکل‌گیری اعتراضات خیابانی یا درگیری‌های داخلی بالا می‌رود و هرگونه برنامه برای بازسازی عراق به دشواری پیش خواهد رفت. تجزیه و تقسیم عراق نیز یکی دیگر از پیامدها و نتایج این ناامنی احتمالی خواهد بود. 
4- نقش رسانه‌ها در دامن ‌زدن به بحران یا آرام‌سازی فضا: در دنیای امروز، جریان‌های خبری و فضای مجازی نقشی انکارناپذیر در شکل‌گیری یا کنترل بحران‌ها دارند. با توجه به تحولات منطقه، رسانه‌های وابسته به جریان‌های خارجی یا گروه‌های تندرو می‌توانند کمپین‌هایی هماهنگ برای بزرگنمایی حوادث تروریستی به راه اندازند و افکار عمومی را به ‌سمت واگرایی و ترس سوق دهند. از سوی دیگر، رسانه‌های ملی و مستقل عراق اگر به ‌شکل هم‌افزا و مسؤولانه عمل کنند، قادرند به شفاف‌سازی حوادث، آگاهی‌رسانی درباره عوامل احتمالی ترورها و بازگرداندن امید به مردم کمک کنند. مبارزه با اخبار جعلی و مدیریت فضای مجازی نیز از جمله اقدامات مهمی است که دولت عراق و نهادهای مردمی باید در دستور کار قرار دهند.
5- راهبرد همگرایی سیاسی داخلی در برابر موج احتمالی ترور: یکی از کلیدهای اصلی برای مقابله با ترورهای هدفمند در عراق، ایجاد یک وحدت سیاسی بین گروه‌های مختلف است. در شرایطی که بازیگران خارجی بویژه آمریکا و رژیم صهیونیستی به ‌دنبال بهره‌برداری از خلأ امنیتی پس از سوریه هستند، اتحاد میان جناح‌های شیعه، سنی، کرد و سایر اقلیت‌ها می‌تواند ترفند تروریست‌ها و حامیان منطقه‌ای آنان را خنثی کند. رهبران مذهبی و سیاسی عراق لازم است در محکومیت هرگونه ترور موضعی واحد و قاطع اتخاذ و پیام همگرایی و همدلی را به جامعه مخابره کنند. تشکیل شورای مشترکی از نخبگان سیاسی و نظامی برای بررسی تهدیدهای امنیتی، تبادل اطلاعات و هماهنگی در واکنش به حوادث تروریستی، از جمله اقدامات کلیدی برای مدیریت بحران و پیشگیری از فجایع بزرگ‌تر خواهد بود.
6- افزایش تنش‌های مذهبی – قومی؛ خطری که نباید نادیده گرفته شود: پس از فروپاشی حکومت سوریه، همگرایی یا واگرایی گروه‌های عراقی تا حد زیادی بر امنیت و ثبات این کشور سایه خواهد انداخت. اگر ترور شخصیت‌های کلیدی عراقی به ‌گونه‌ای برنامه‌ریزی شود که رنگ و بوی فرقه‌ای به خود بگیرد، خطر گسترش منازعات داخلی بالا می‌رود. در این صورت، واکنش‌های انتقام‌جویانه و افزایش خشونت‌های فرقه‌ای نه‌تنها دولت بغداد را تضعیف می‌کند، بلکه بازسازی ساختارهای امنیتی و اقتصادی را سال‌ها به تعویق می‌اندازد. از این رو، سران سیاسی و مذهبی باید با شناسایی نقاط حساس و اتخاذ تدابیر پیشگیرانه، جلوی هرگونه دامن‌زدن به اختلافات فرقه‌ای را بگیرند.
7- سناریوهای محتمل در آینده نزدیک و اهمیت هشدار: در یک نگاه هشدارآمیز، می‌توان 3 سناریوی کلی برای وضعیت عراق پس از سقوط حکومت سوریه و موج احتمالی ترورها ترسیم کرد:
الف- سناریوی بدبینانه: تداوم و گسترش موج ترورها و بهره‌برداری گروه‌های افراطی و قدرت‌های خارجی از فرصت ایجادشده برای تضعیف کامل دولت مرکزی. در این حالت، شکاف‌های قومی و مذهبی به نقطه بحرانی می‌رسد و احتمال شکل‌گیری درگیری‌های داخلی گسترده و تجزیه عراق وجود دارد.
ب- سناریوی میانه: دولت عراق با کمک همسایگان و بخش‌هایی از جامعه بین‌الملل و حمایت نسبی گروه‌های داخلی، موفق به کنترل جزئی ترورهای هدفمند و مدیریت نسبی اوضاع می‌شود. با این ‌حال، ناامنی همچنان در سطحی باقی می‌ماند که مانع از شکوفایی اقتصادی و سیاسی عراق است.
پ- سناریوی خوش‌بینانه: گروه‌های سیاسی و مذهبی عراق به وحدت و درایت بیشتری دست می‌یابند، با تشکیل ائتلاف امنیتی منطقه‌ای، دست عوامل تروریستی را کوتاه می‌کنند و دولتی قوی و ملی‌گرا را روی کار می‌آورند. در نتیجه، ترورهای هدفمند نه‌تنها کاهش می‌یابد، بلکه شکاف‌های درونی عراق نیز تا حد مطلوبی ترمیم می‌شود.
در نهایت، اگر مردم و دولت عراق در برابر سناریوی ترورهای هدفمند و برنامه‌ریزی‌شده، با رویکردی پیشگیرانه و هوشمندانه اقدام نکنند، آشوبی تازه در راه خواهد بود. این هشدار لازم است جدی گرفته شود تا بار دیگر صفحات تاریخ عراق، با خون شخصیت‌های تأثیرگذاری رنگین نشود که می‌توانستند نقش مهمی در ساختن آینده بهتر برای مردم‌شان ایفا کنند. از این ‌رو، حفاظت از چهره‌های کلیدی و همزمان تحکیم همگرایی ملی، وظیفه‌ای است که پیش روی دولت عراق و جامعه مدنی قرار دارد. پذیرش این وظیفه و ساماندهی اقدامات عملی می‌تواند سرنوشت عراق را از باتلاق ترور و ناامنی دور کند و فرصت‌های نوظهوری را برای ثبات و امنیت پایدار در این کشور فراهم آورد.