بزرگنمايي:

پیام فارس - تین نیوز |
فریدون مجلسی، دانش آموخته علوم سیاسی دانشگاه تهران در مقطع کارشناسی ارشد و همچنین کارشناسی ارشد اداری دانشگاه ملی ایران، دوره تکمیلی زبان انگلیسی را در دانشگاه جرج تاون، و دوره اختصاصی این رشته را در آمریکا در دانشگاه جانز هاپکینز طی کرده است. او دیپلمات بوده و امروز مترجم، نویسنده و مفسر سیاسی و تحلیلگر روابط بین الملل است.
با توجه به شیطنت های دوباره قدرت های غربی و کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس درباره جزایر سه گانه تنب بزرگ و تنب کوچک و ابوموسی با این پژوهشگر به گفتگو نشستیم.
به گزارش تین نیوز به نقل از اقتصادسرآمد، گپ و گفت با این استاد علوم سیاسی و آشنا به تاریخ ایران، درباره تلاش های صورت گرفته برای بازپس گیری این جزایر از اشغالِ استعمارگران انگلیسی در دوران پهلوی و تیم دخیل در این مذاکرات بود.مشروح این گفتگوی مهر در ادامه می آید:
* جناب مجلسی از جزایر سه گانه و چگونگی شروع این مناقشه در دوران پهلوی شروع کنیم!
سابقه تاریخی فقط درباره این جزایر نبود. بلکه مجموعه سواحل جنوبی خلیج فارس که آن موقع شامل دو بخش عمده بود، یعنی بحرین و مسقط و عمان هم تابع ایران بودند.
* بحرین شامل چند کشور بود؟
بحرین منطقه بزرگی بوده که از قطر تا کویت در سواحل خلیج فارس را شامل می شده؛ از سواحل الدمام و رأس التنوره و از جمله جزایر بحرین. بحرین اصلی آن منطقه است.
* یعنی ساحل جنوبی خلیج فارس به اضافه جزیره بحرین؟
بله. سواحل جنوبی هم جز منطقه بحرین بود. بعد مسقط و عمان بود، امارات کنونی خودش جزیی از عمان بوده، بیشتر آن مناطق بخشی از ایران بودند و سلطنت عمان هم تحت الحمایه و تابع ایران بود. بعد از ورود استعمار به منطقه و در دوران های ضعیف شدن حکومت مرکزی، انگلیس ها با یک به یک شیخ ها و قبایل و کدخداهای آن مناطق یک قراردادهایی بستند و این قراردادها را ملاک مشروعیت حضور خودشان در منطقه قرار دادند. هنگام سلطه استعماری بر منطقه جنوبی خلیج فارس فقط هم این سه جزیره را اشغال نکردند، بسیاری از جزایر ایران را گرفتند.
پیش از انگلیس پرتغالی ها گرفته بودند، از جمله همین قشم و هرمز و اینها را. بعد از اینکه شاه عباس پرتغالی ها را از ایران بیرون کرد، در دو سه قرن اخیر انگلیس ها آمدند و چون استقرار سلطه بر خلیج فارس برای محافظت از سلطه انحصاری بر هند جزو استراتژی شأن بود، جزایر را گرفتند، جزیره هنگام، بخشی از جزیره قشم، جزیره سیری، جزیره فارور، جزیره بوموسی، جزایر تنب بزرگ و کوچک، جزیره لارک، جزیره شیخ شعیب که حالا اسمش شده لاوان، جزیره فارسی و حتی مدتی جزیره خارک. همه این جزایر را اشغال کرده بودند. در زمان پهلوی ما شروع کردیم و به تدریج این جزایر را پس گرفتیم.
* در دوران پهلوی چه تلاش هایی برای پس گرفتن این جزایر شد؟ با انگلیس ها مذاکره کردید؟
با مذاکره و اعتراض به انگلیس ها، و تا جایی هم که امکان داشت با فشار آوردن سیاسی جزایر را تدریجاً پس گرفتیم. حتی از قشم هم که در قسمتی از آن مستقر شده بودند بیرونشان کردیم، در سواحل هم مثلاً در بوشهر ادعاهایی داشتند که تخلیه شدند؛ و خوب این سیاست استعماری بالاخره باید روزی تمام می شد. چه در بخش جنوبی و چه در مورد جزایر ایران. ایران همیشه به عنوان کشور مستقل و مسلط در این منطقه بود، اما کشورهای جدید که سابقه استقلال و سلطه حقوقی نداشتند. حواسم راهزنان دریایی بودند که انگلیسی ها سواحل آنان را به همین نام می نامیدند، و پس از تسلط صلحی برقرار کردند و آنجا را سواحل متصالحه نامیدند. شیخ نشین هایی که امارات متحده را تشکیل دادند در این وسط توانستند حساب خودشان را از سلطه مسقط عمان جدا کنند و از آن منطقه فقط بخش رأس المسندم مقابل هرمز به تعلق به سلطنت عمان باقی ماند. اینها وقتی که مستقل می شدند، مثل همه کشورها جدی به دنبال هویت بر آمدند، به دنبال تاریخ سازی هستند، بعد پول پیدا کردند و دنبال توسعه و شاید کشورگشایی رفتند و هستند؛ برای اینکه خودشان کشورهای کوچکی هستند.
بنابراین ایران پیش از این که این ها استقلال شان اعلام و رسمی شود، درست روز قبلش، با توجه به توافقی که با رأس الخیمه در مورد جزایر تنب بزرگ و کوچک شده بود و تفاهم و موافقتی هم که با شارجه در مورد ابوموسی شده بود، جزایر خودش را پس گرفت. در ابوموسی مقاومت کوچکی شد یک نفر هم از ارتش ایران کشته شد، ولی آن را خاموش کردند و جزیره مسترد شد. در قسمت جنوبی جزیره ابوموسی، حقوق مالکانه شارجه محترم شناخته شد و هنوز هم مردم و اتباع امارات در قسمت ثلث جنوبی زندگی می کنند، مدرسه دارند، تابع قوانین و مقررات خودشان هستند، کلانتری هم دارند و رفت و آمد هم با امارات می کنند. اما ایران حاکمیت خودش را در آنجا برای خودش محفوظ می داند، ولی به مالکیت آنها احترام می گذارد.
* این قرارداد همان موقع بسته شد مبنی بر این که آنها در ثلث جنوبی اجازه اسکان داشته باشند، اما حاکمیت جزیره با ایران باشد؟
زبله، حاکمیت مهم است که مال ایران است. در ثلث جنوبی ضمن اینکه حاکمیت ایران برای خودش محفوظ است، مالکیت آنها را قبول دارد؛ و خب از مالکیت یک قدری می شود گفت فراتر است، برای اینکه کلانتری و مدرسه دارند. در این زمینه ایران آمد برای پس گرفتن جزیره با آنها قدری کنار آمد. بعداً هم آنجا یک شرکت نفتی امتیازی گرفته بود و شروع به استخراج نفت کرد که با توافق با شارجه نصف به نصف منافعش با ایران تقسیم می شد تا دورانش تمام شد یا نفت تمام شد، که دیگر من خبر ندارم که بعداً چه شد.
صدام حسین یکی از دلایل جنگ خودش را اشغال جزایر عربی توسط ایران اعلام کرد و خود را ضامن حقوق مردم عرب می دانست. قذافی هم چنین ادعایی داشت. جنگ صدام هم بهانه اش یک مقدار این بود، برای اینکه احساسات ناسیونالیستی عرب ها را علیه ایران برانگیزد. الان هم که یک اختلاف عمده ای بین ایران و جهان عرب بر سر غزه وجود داردولی این قضیه تا دوران جمهوری اسلامی هم ادامه داشت و یک حساب کتابی بود.
* این ادعاهای کنونی از چه زمانی مطرح شدند؟
به تدریج، وقتی امارات به ثروت و انسجامی دست یافت، و در زمان جنگ عراق و ایران که صدام جزایر را عربی اعلام و بعداً هم در مجامع بین المللی آن را عنوان کرد. ایران هم همواره آن را مردود دانسته است. از یک مقطع به بعد هم شروع کرد به نامه نوشتن در اجلاس های عربی و عرب ها هم خوب حمایت می کردند.
صدام حسین یکی از دلایل جنگ خودش را اشغال جزایر عربی توسط ایران اعلام کرد و خود را ضامن حقوق مردم عرب می دانست. قذافی هم چنین ادعایی داشت. جنگ صدام هم بهانه اش یک مقدار این بود، برای اینکه احساسات ناسیونالیستی عرب ها را علیه ایران برانگیزد. الان هم که یک اختلاف عمده ای بین ایران و جهان عرب بر سر غزه وجود دارد. جهان عرب می گوید با افراط گرایی های اخوانی حماس موافق نیست. زیرا پس از 4 جنگ و خسارات بسیاری که متحمل شدند، پس از اینکه مصر صحرای سینا را پس گرفت با اردن صلح کمپ دیوید را امضا کردند و ملک عبدالله هم مبنا را قطعنامه 242 شورای امنیت درباره تشکیل دو دولت فلسطین و اسرائیل در مرزهای پیش از جنگ 1967 قرار داد. به همین دلیل هم در تمام مدت جنگِ حماس عملاً سکوت کردند، تازه در اول آبان 1403 در اخبار دیدم که دبیر کل اتحادیه عرب اعلام کرد: «زمان آن فرا رسیده است که آتش بس برقرار بشود.»
خیلی جالب بود، یعنی پس از تضعیف حزب الله و حماس که یک نوع جنگ مذهبی ضد اسرائیل راه اندازی کردند؛ به امید اینکه همه عرب ها را دنبال خودشان بکشند. ولی آنها حاضر نشدند بروند. اما حالا که آنها تضعیف شدند، اتحادیه عرب زمان را مناسب دانسته و وارد میدان شده است.
* نکته جالب این است که این احساسات ناسیونالیستی عرب، چه طور مقابل اسرائیل که دشمن به این واضحی است و این طور قتل و کشتار می کند هیچ برانگیخته نمی شود؟ اما مقابل ایران ناگهان گل می کند!
بخشی از عرب ها حماس را مزاحم برنامه توسعه و رفاه و دشمن خودشان می دانند، به همین دلیل با آن کاری ندارند و حاضر نیستند زیر پرچم حماس بروند. کما اینکه دیدیم در مصر چند وقتی اخوان المسلمین آمد روی کار، و از برکناری اش توسط همین آقای سیسی خیلی استقبال کردند. ضمناً عرب ها موجودیت اسرائیل را قبول دارند، پیمان هایی امضا کردند، در چهار جنگ بزرگ چنان شکستی خوردند و چنان خساراتی به آن ها وارد شد که به این برداشت رسیدند که به جای جنگیدن باید به واقعیت اسرائیل تن بدهند.
بنابراین آن ها سیاست کلی شأن با سیاست مقاومت در تقابل بود که شرکت نکردند. الان هم که دارند شرکت می کنند برای این است که جایگزین تقابل بشوند و بتوانند طبق قطعنامه 242 شورای امنیت راجع به تشکیل کشور فلسطین به پایتختی قدس شرقی، و خروج اسرائیل از شهرک های کرانه غربی و بازگشتش به پشت مرزهای 1967، عمل بکنند. این ها همه در توافق های آنها هست و می گویند ملک عبدالله فقید پادشاه عربستان سعودی گفته باید به این حد برسید و این مذاکرات و مذاکراتی که روز قبل از حمله 7 اکتبر با حضور وزرای خارجه عربی و اسرائیل در ریاض تشکیل می شد یا در آستانه تشکیل بود، برای همین مصالحه بود. اصلاً حمله 7 اکتبر به خاطر بر هم زدن آن مذاکرات بود زیرا هدف حمله 7 اکتبر اجرای برنامه نابودی اسرائیل بود و اسرائیل این را برای خودش خطر می داند. منطق اش این است که اگر من را می خواهی نابود کنی، خب من هم شما را نابود می کنم.
این مورد تأیید عرب ها نیست، آنها می خواهند به توسعه خودشان ادامه بدهند و توافقاتی را که 30 سال است پذیرفته اند حفظ کنند. البته به روی وزیر خارجه ایران لبخند می زنند، ولی هرگونه توافق و تفاهمی برای آنها موکول به بعد از به اصطلاح سرانجام حماس و حزب الله خواهد بود. بنابراین درست همزمان با سفرهای وزیر خارجه ایران بود که وزرای خارجه کشورهای عربی در فرانسه با اتحادیه اروپا این اعلامیه را منتشر کردند، که برای اولین بار به طور گستاخانه ای اتحادیه اروپایی تعلق این جزایر را به امارات به رسمیت شناخته است. این فقط نوعی انتقام جویی از ایران بود که چهل سال سیاست ضد غربی را تعقیب کردهاسرائیل 10 میلیون نفر جمعیت دارد و تاکنون 50 هزار نفر را به بهانه حفظ جان این 10 میلیون کشته است. حملاتی هم که صورت گرفت، به خصوص از طرف حزب الله در لبنان با این پاسخ بی رحمانه و خیلی خشونت آمیزی مواجه شده که اکنون لبنان را به خون و خاکستر تبدیل می کند؛ درست مثل غزه.
* نقش ایران در این میان چیست؟
ایران سعی می کند بین کشورهای عربی و خودش یک وفاق شکل دهد. هدف ایران از وفاق این است که دسته جمعی اسرائیل را از پا در بیاورند. در حالی که این مورد تأیید عرب ها نیست، آنها می خواهند به توسعه خودشان ادامه بدهند و توافقاتی را که 30 سال است پذیرفته اند حفظ کنند. البته به روی وزیر خارجه ایران لبخند می زنند، ولی هرگونه توافق و تفاهمی برای آنها موکول به بعد از به اصطلاح سرانجام حماس و حزب الله خواهد بود. بنابراین درست همزمان با سفرهای وزیر خارجه ایران بود که وزرای خارجه کشورهای عربی در فرانسه با اتحادیه اروپا این اعلامیه را منتشر کردند، که برای اولین بار به طور گستاخانه ای اتحادیه اروپایی تعلق این جزایر را به امارات به رسمیت شناخته است. این فقط نوعی انتقام جویی از ایران بود که چهل سال سیاست ضد غربی را تعقیب کرده که آنها برای تلافی و انتقام جویی و بهره مندی از بازار عربی چنین اقدامی بکنند.
متأسفانه باید گفت که با این وضعیت تنهایی و انزوای ایران در دنیا، آنها به خود اجازه می دهند گستاخانه حقوق ایران را انکار کنند.
* برگردیم به بحث جزایر! پس گرفتن جزایر در زمان پهلوی در دوره کدام وزیر امور خارجه اتفاق افتاد و با چه تیم و مذاکراتی؟
آن زمان هویدا به عنوان نخست وزیر، وظیفه هماهنگ کننده در دولت داشت. وظیفه اصلی را در آن مقطع اردشیر زاهدی انجام داد از طرف ایران، امیر خسرو افشار سفیر ایران در لندن مذاکرات را پیگیری می کرد. هماهنگی و تدارک منابع و مدارک مذاکرات در ایران را دکتر ابراهیم تیموری و صادق صدریه در اداره اول سیاسی و تیم همکاران آنها و عزالدین کاظمی رئیس اداره حقوقی وزارت امور خارجه به انجام می رساندند، و سرلشکر صادقیان و تیم او از سازمان جغرافیایی ارتش.
* یعنی مجموعه مذاکراتی که سر این سه جزیره بود، با هماهنگی این افراد صورت گرفت؟
بله. این مذاکرات مستلزم تدارک مدارک بود. نقشه های نظامی لازم بود و کار سازمان جغرافیایی ارتش بسیار مرتب بود و از نظر علمی و جغرافیایی خیلی اهمیت داشت. سرلشکر صادقیان ریاست این بخش را داشت. در این زمینه اداره حقوقی وزارت امور خارجه به ریاست دکتر عزالدین کاظمی بسیار درگیر این موضوع بود، و تیم وزارت خارجه بیشترین اقدام را در این زمینه به عمل می آورد.
گزارش همه این مذاکرات و مسائل مربوط به آن پیوسته توسط اردشیر زاهدی با شخص شاه که عملاً مدیریت دیپلماتیک را بر عهده داشت هماهنگ و کسب دستور می شد.