بزرگنمايي:
پیام فارس - سیلی سرخ تنگ سرخ بر صورت دشت شیراز
دراک ، دانشگاه علوم زمین است ، آنرا از بین نبریم
پرده آب بند در تنگ سرخ یک رویا است
پرسشگران خبرجنوب در گفت و گو با استادان دانشگاه و متخصصان حوزه آب و خاک پیرامون سازه های عمرانی تله کابین و سد تنگ سرخ شمال غرب شیراز ، فرونشست زمین و مشکلات سدها و طرح های کلان آب و خاک به طرح سووال پرداختند.
بیشتر بخوانید: اخبار روز خبربان
شرکت کنندگان در این میزگرد با پاسخ به پرسش های مطرح شده از سوی امین عطایی و نیکنام خشنودی پرسشگران خبرجنوب ، و با طرح پیشنهاداتی پنجره جدیدی به مسایل مطرح شده در این موارد گشودند. از هماهنگی سرکار خانم شهلا ایادی دبیر تشکل محیط زیست پاکسازان طبیعت فارس برای برگزاری این میزگرد سپاسگزاریم.
حمید مصباح عضو هیات علمی بازنشسته مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی فارس ، بهمن ایزدی کنشگر محیط زیست و مدیر کانون سبز فارس و گنجه‌ی پشتیبان زیست‌بوم ایران ، مجتبی پاک پرور ؛ دکتری مدیریت منابع آب و محقق بخش تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان فارس ، محمد جواد عابدینی، دکترای مدیریت منابع آب و هیدرولوژی و استاد دانشگاه شیراز شهلا ایادی، دبیر تشکل پاکسازان طبیعت فارس در میزگرد خبرجنوب حضور یافتند و به سووالات پاسخ دادند
تنگ سرخ و دراک از احداث سد و تله کابین آسیب می بینند
ما در مقابل طرحهای عمرانی و زیر ساختی مقاومت و گارد نداریم، توسعه در شیراز بایدبه گونه ای باشد که سرانه فضای سبز را بالا ببرد و در قالب توسعه پایدار باشد ، این تفکر اشتباهی است که کسی بپندارد ما و دیگر دوستداران محیط زیست چشم و گوش بسته در برابر طرحهای عمرانی مقاومت می کنیم ، حرف ما این است که منابع حیاتی شیراز را در سالهای گذشته از دست داده ایم که این تهدید بزرگی برای شهروندان است، در حالی که مناطق دیگر برای اجرای طرح های کلان عمرانی در شیراز از جمله تله کابین و سد وجود دارد چرا باید تنگ سرخ و دراک انتخاب شوند؟
تنگ سرخ از مناطق مهم و حیاتی شیراز و کریدور هوای پاک به سمت شیراز است، این دالان عبور هوا و اکسیژن به شیراز نباید مورد تهدید واقع شود، در حالی که اثبات شده که احداث طرح های کلان عمرانی و بسیاری از مراکز تفریحی که برای دراک و تنگ سرخ تعریف شده به این منطقه فشار وارد می‌کند
سد تنگ سرخ در این حوزه بر اساس مطالعات محیط زیست طراحی و ساخته نشده است، ما باید این را در نظر بگیریم که ایجاد توازن در جلگه شیراز بسیار مهم است و نباید از آن کوتاه آمد، سازند زمین شناسی این منطقه توان ایجاد زیر ساخت‌های عمرانی بیشتری را ندارد، مطالعات در منطقه برف فروشان در سالهای قبل این موارد را به اثبات رسانده که منطقه تحمل سازه‌های بزرگ را ندارد.
در حالی مسوولان به سمت احداث تله کابین و سد در بالا دست شیراز رفته اند که سالهاست در همه دنیا احداث سدها و تله کابین و سازه‌های اینچنین منسوخ و تخریب شده و کسی آن را دنبال نمی کند ، حالا چرا ما باید به دنبال چنین طرحهای برویم؟ چرا باید روی مهمترین آبخوان شیراز که حداقل 11 حلقه چاه آب شیراز آنجا است تله کابین ایجاد شود ؟ این مساله آلودگی آب‌های منطقه را به دنبال خواهد داشت ، باید برای احداث تله کابین مطالعات بیشتری انجام شود ، حرف ما این است که احداث تله کابین در منطقه دراک و احداث سد در تنگ سرخ نه تنها کارشناسی نیست بلکه با موازین پدافند غیر عامل هم سنخیتی ندارد.
برخی از مصادیق تخریب در مسیر تله کابین دراک کاملا مشهود است و در طول جاده تله کابین که تعریض شده فرسایش خاک و تخریب پوشش گیاهی رخ داده است ، این موضوعی نیست که بتوان آن را کتمان کرد.
پوشش گیاهی منطقه دراک به راحتی ترمیم نمی‌شود ، 26 هکتار رویشگاه دراین منطقه از بین رفته و در ارتفاع 3 هزار متری بیش از 12 هکتار از اراضی تخریب شده است
در بالای دراک که مستحدثه ایجاد می‌شود تخریب‌های زیادی انجام شده است ، فعالیت های ساخت تله کابین حجم خسارت ها را بیشتر خواهد کرد. آنجا قطعا هتل و اماکن اقامت احداث می شود و تخریب‌ها ادامه دارد ، با رد گم کردن نباید ذهن مردم را منحرف کرد ، محیط زیست به روشنی با احداث این طرح مخالفت کرده است ، منابع طبیعی هم مخالفت کرده است ، چرا بدون مجوز این تخریب‌ها را انجام شده است؟ قطعا مسوولان باید دراین زمینه پاسخگو باشند.
سووال این است که آیا می‌شود وسط میدان شهرداری ما بیاییم بدون مجوز بنا بسازیم؟ آیا این پروانه نمی‌خواهد ؟ تله کابین هم باید مجوز محیط زیست و منابع طبیعی داشته باشد ، پیمانکار چرا بدون مجوز دست به تخریب زده است؟
البته منابع طبیعی هم در این موضوع ترک فعل کرده است و باید پاسخگو باشد ، چراغ سبز منابع طبیعی زیر سووال است ، چرا بازرسی کل کشور دراین طرح ورود نمی‌کند ؟ کسانیکه ترک فعل کردند باید پاسخگو باشند!
کار مخرب دیگری در حوزه تنگ سرخ خیلی خزنده انجام شده و در حال انجام است و یک اتوبان از تنگ سرخ عبور می‌دهند که این تیر خلاص به تنگ سرخ است ، دست اندرکاران باید فعالیت‌های غیرقانونی و بدون مجوز را در شمال غرب شیراز توضیح دهند و متوقف کنند ، آنها باید پاسخ دهند که دکل‌ها را چگونه در ساخت تله کابین به ارتفاع می برند ، این راه دسترسی نمی‌خواهد ؟ راه دسترسی تخریب مضاعف دارد، استاندارد ساخت تله کابین ایجاد جاده است، قطعا برای رفع حوادث تله کابین و سرویس دهی جاده و راه می خواهد ، این قطعا تخریب بدنبال دارد
متاسفانه گون های تخریب شده در منطقه سالها عمر داشته است ، برخی عمدا سازمان‌های متولی طبیعت در استان فارس را ضعیف نگه داشته اند تا مانعی سر راه تخریب ها نباشند.
دستکاری در تنگ سرخ و دراک برای شیراز آسیب زا است
اهمیت پهنه تنگ سرخ و دراک برای شیراز در مطالعات علمی به اثبات رسیده است ، وقتی طبیعت بکر داشته باشیم که دستکاری نشده باشد و بر اساس ظرفیت اکولوژیک از آن استفاده شود نیاز زیستن را تامین می‌کند پهنه دراک و تنگ سرخ شرایط زندگی سالم در شیراز را برای مردم فراهم می‌کند ، اگر این پهنه دستخوش تخریب و تغییر شود شرایط زیستن در شیراز هم تغییر می‌کند و قطعا زیستن در شیراز دشوار خواهد شد.
شیراز به هوای خوب و شرایط خوشایند زیستن شهره است، این به دلیل شرایط خوب آب و هوایی است ، اختلال در شرایط زیستی شیراز آب و هوای خوب را از این شهر می‌گیرد و مورد آسیب قرار می‌دهد ، چرا باید شیراز را به اصفهانی دیگر تبدیل کنیم، اگر آب و هوا را از شیراز بگیریم اصفهان دوم ، اراک دوم و اهواز دوم ساخته ایم
ببینید شازند اکنون چه شرایطی دارد ؟ آیا آنجا جای زندگی است؟ چرا باید شیراز را به شازند دوم تبدیل کنیم ؟ آیا ما به جاهای بکر برای زندگی بهتر نیاز نداریم ؟ چرا نباید جاهای بکر را همانطور بکر نگه داریم ؟ یکی از خدمات پهنه تنگ سرخ و دراک تنظیم اکوسیستم و هوای شیراز است ، نقش دیگر که خیلی اساسی است تغذیه آبخوان شیراز است که بسیار مهم است ، این آبخوان منبع تامین آب ماست.
بین 30 تا 35 درصد از آب شرب شیراز از سد درود زن و 65 تا 70 درصد آب شیراز از آبخوان شیراز تامین می‌شود، شیراز با کمبود آب سالم روبرو است، چرا باید این شرایط را از آبخوان تنگ سرخ و دراک بگیریم ؟ ، این یک واقعیت است که شیراز بدون آب نمی‌تواند ادامه حیات بدهد و احداث تله کابین در دراک و بالادست ارتفاعات شیراز یکی از مهمترین منابع آب این شهر را آلوده می کند.
منطقه دراک و تنگ سرخ مثل یک پالایشگاه آلودگی ها را کاهش می‌دهد، اینجا هم حالا هم منطقه ای گردشگری بدون هزینه ایجاد کرده است ، اینجا برای پژوهشگران آبخوان داری جنبه آموزشی دارد، دراک دانشگاه علوم زمین است و دانشجویان و اساتید از این منطقه علم اندوزی می‌کنند ، چرا باید با احداث طرح های کلان عمرانی فرصت های پژوهشی و علمی این منطقه را از بین ببریم؟تنوع زیستی این منطقه در زاگرس کم نظیر است ، این تنوع زیستی به راحتی به دست نیامده است که اکنون با ساخت چند طرح عمرانی آن را به نابودی بکشانیم.
در سالهای مختلف شمال غرب شیراز خیلی آسیب دیده است ، اکنون 20 هزار هکتار محدوده طبیعی از پوزه کشن تا قلات باقی مانده، این فقط 5 درصد از 400 هزار هکتار محدوده تا مهارلو است ، حرف ما این است که بیاییم این 5 تا 7 درصد را بکر نگه داریم تا از خدمات طبیعی آن محروم نشویم ، هزاران میلیارد باید هزینه شود تا این، طبیعت تخریب شده سامان یابد.
حوزه تنگ سرخ 12 هزار و 400 هکتار مساحت دارد 11 درصد این مساحت کشاورزی است ، این منطقه استعداد یک پارک طبیعی دارد ، چرا گزینه پارک طبیعی را در این منطقه دنبال نکنیم؟ نخبگانی که سازمان آب برای مطالعات سد تنگ سرخ از آنها استفاده کرده چه کسانی بوده اند؟ چرا نسخه بازنگری سد تنگ سرخ در اختیار متخصصان این حوزه قرار نمی‌گیرد؟ احداث سد تنگ سرخ یا آب بند باید درجلسات کارشناسی بررسی شود ، 12 میلیون متر مکعب روان آبی که همیشه در دسترس است را چرا باید محدود کنیم ؟ به امید آنکه برای مهارلو بخواهیم آبی تامین کنیم!
احداث تله کابین و سد در شمال غرب شیراز توجیه منطقی و علمی دارد
طرح های کلان عمرانی در بالادست شمال غرب شیراز نیاز به مطالعات علمی دارد در حالیکه مهندسین مشاور گزارش هیدرولوژی و منابع آب را مبتنی بر یافته‌های علمی جدید و معتبر ارایه نداده و تلقی درستی از طرح های تله کابین و سد تنگ سرخ و سایر طرح های کلان عمرانی ارائه نکرده اند.
ما سابقه سدهای رود بال، سیوند و تنگاب را پیش رو داریم، ببینید هر سه سد آب را نگه نمی‌دارند، هر سه مشکل ساختاری دارند، با این تجارب چرا باید به فکر ساخت سد جدیدی مثل سد تنگ سرخ آن هم بر روی سرشاخه‌های شیراز باشیم، آیا نباید فرض کنیم شاید این سد هم به سرنوشت دیگر سدها دچار شود؟ آیا این تهدیدی برای زندگی در شهرک های پایین دست تنگ سرخ نیست؟
سد تنگ سرخ در نزدیکی شیراز اگر پدیده فرار آب پیدا کند و بشکند چه اتفاقاتی برای شیراز رقم خواهد خورد؟ باید درس بگیریم از اتفاقاتی که برای سد رود بال افتاد، درس بگیریم برای اتفاقاتی که برای سایر سدها در سایر کشورها افتاد ، آب گذری از این سدها محرز و آشکار است، به جای اینکه سازه نقطه ای بزنیم در رودخانه روی آبخیز داری کار کنیم.
آیا تا کنون به این موضوع فکر کرده ایم که چرا عملیات عمرانی برج قضات در محدوده های شمال غرب شیراز متوقف شد؟ چرا دیگر هیچ کاری روی این برج انجام نشد، این برج توان بارگذاری فقط دو طبقه را دارد و ادامه ساخت آن با این ارتفاع میسر نیست، پیامد ناشی از احداث برج های برف فروشان چه خواهد شد؟ چرا متخصصان در آنجا تحقیقات بیشتر نمی‌کنند؟
دستکاری رودخانه در بالا دست شیراز آبستن حوادث است ، در شهرک شهید بهشتی با اندک بارانی که می آید هم اینک سیلاب و رودخانه‌ای در وسط شهرک جاری می شود ، آیا روی این مسائل تحقیق کرده ایم که چرا این وقایع رخ می دهد، آیا تحقیق کرده ایم که توسعه ساخت و ساز در شمال غرب شیراز مشکل سیلاب ها را بیشتر خواهد کرد؟ آیا مشاوران خبره مهندسی روی جنس و ساختار زمین در این منطقه مطالعات داشته اند ؟ آیا روی طرح تفصیلی این منطقه مطالعات کافی شده است؟
این یک امر بدیهی است که برای احداث سدها باید مجوزهای محیط زیست وجود داشته باشد، سازمان محیط زیست به صراحت با سد تنگ سرخ مخالفت کرده است، چگونه می توانیم از تعامل حرف بزنیم وقتی محیط زیست مخالف احداث این سد است، کدام تعامل؟ تعامل چطور می‌تواند این مخالفت را به موافقت تبدیل کند؟
آیا کسانیکه می‌خواهند تله کابین بزنند رفته اند و تله کابین کرمان و شمال را دیده اند؟ آیا تخریب‌های آنجا را دیده اند ؟ یا بدون مطالعه فقط زمین آنجا را شخم زدند، این اراضی زمین های تامین آب شرب شیراز است و نباید ان را از بین ببریم، در 15 سال گذشته چه سرنوشتی برای چاه‌های اطراف شیراز رقم خورده است ؟ این آب تمام می‌شود شوخی بردار نیست، متأسفانه ما در رابطه با بحران آب به باور نرسیده ایم در همین شیراز در برخی مناطق همین حالا با تانکر آب توزیع می کنیم، اغلب چاه‌ها کف شکنی شده است ، منابع آب در حال محدود شدن است و نباید اراضی بکر تامین کننده آب شیراز را با ساخت تله کابین از بین ببریم.
ساخت سد در بالا دست شیراز پیامدهای ناخوشایند دارد
موافقان احداث سد تنگ سرخ توجیهاتی که برای عدم تامین آب مهارلو از طریق حوزه تنگ سرخ آورده اند توجیهات منطقی و قابل قبولی نیست. آنها به وسعت تنگ سرخ که فقط سه درصد مهارلو است و اینکه این وسعت اهمیتی در آورد آب به دریاچه مهارلو ندارد استناد کرده و بیان می‌کنند چگونه امکان دارد که فقط با یک وسعت سه درصدی انتظار داشته باشیم که مهارلو آب دار شود و از خشکی نجات یابد؟
در پاسخ باید گفت که مهارلو منابع متعدد آورد آب داشته که در سالهای مختلف قطع و خشک شده است ، مهارلو ورودی آب از سروستان داشته که کاملا قطع شده است، ما در سالهای گذشته بیست چشمه در ضلع جنوب دریاچه مهارلو داشتیم که همگی خشک شدند ، شمال دریاچه مهارلو هم آورد آب کوچکی دارد ، بنا بر این عمده آورد دریاچه از سه زیر حوضه شمال غربی مهارلو یعنی نهر اعظم، چنار راهدار و تنگ سرخ است و تنگ سرخ اهمیتی بیشتر از دو زیرحوضه دیگر در آورد و تامین آب برای مهارلو دارد .
علت در این است که از سویی منطقه تنگ سرخ دارای بلندترین ارتفاعات است و در ارتفاع باران بیشتر می بارد ، بنابراین تنگ سرخ از این منظر تنها حوزه پایدار برای تامین آب دریاچه مهارلو است ، تنگ سرخ روان آب بالایی دارد و با هر بارشی آب در این منطقه جاری می‌شود ، اگر به هر شکلی مانعی در سر راه این آب ایجاد کنیم ، روی ورودی آب دریاچه مهارلو اثر می‌گذارد، مهارلو البته الان هم در ماه‌های گرم سال خشک است ولی همین اندک رطوبت زیر قشری برای ماه‌های بعد باقی می ماند و از بروز توفان های نمک و تهدید شیراز پیشگیری می کند
از سویی دیگر گسل‌های فعال قلات و سبزپوشان را در شمال غرب شیراز داریم که در محل تقاطع آنها قرار است سد ساخته شود. با تحقیقات و با عدد و رقم مشخص شده که این گسل‌ها فعال بوده و آب دار شدن سد تنگ سرخ خطر حرکت گسل ها را بیشتر می‌کند. تغییر اسم سد تنگ سرخ به آبگیر مشکلی را حل نمی کند ، خودمان را با آبگیر فریب ندهیم این سد است چرا که آبگیر در یک حفره طبیعی ایجاد می‌شود. ساخت سد در بالا دست شیراز پیامدهای ناخوشایند دارد ، نشت آب و انحلال گچ و آهک خطرات زیادی ایجاد می‌کند و این بسیار آسیب زا است.
چه سد تاخیری باشد چه مخزنی انحلال گچ ایجاد می‌کند و پیامدهای ناخوشایند خواهد داشت ، تجربه بهارستان اصفهان و مناطق مسکونی اطراف اصفهان پیش روی ماست که میلیاردها تومان ثروت مردم از بین رفت و به سازندگان خسارت زده است ، چرا باید با داشتن چنین تجاربی اینقدر اصرار و پافشاری کنیم و برویم در مناطقی ساختمان سازی و سد سازی و احداث طرح های عمرانی کنیم که خطر گسل ها و خطر انحلال گچ و آسیب به پایین دست مثل روز روشن است ؟ باید هر چه زودتر طرح های احداث سد و توسعه فعالیت های عمرانی کلان در بالادست شیراز متوقف شود تا جلوی خطرات بیشتر گرفته شود.
برخی مدافعان ساخت سد، از امکان پرده آب بند به عنوان سپر حفاظتی سد تنگ سرخ نام برده اند ، پرده آب بند در تنگ سرخ یک رویا است ، در هیچ سدی پرده آب بند درست عمل نکرده است ، فرار آب سد تنگ سرخ هم هدف پرده آب بند را می شکند و این هدف محقق نمی‌شود. از پیش از انقلاب که سد لار در اطراف تهران فرار آب داشت تا اکنون که سد سیوند دچار این مشکل است عملا پرده آب بند با هزاران میلیارد تومان هزینه نتوانسته آن را حل کند
بر اساس بدیهیات علمی، سازند گچی 150 برابر انحلال آب بیشتر از سازند آهکی دارد ، در حالیکه اطراف و پیرامون سد تنگ سرخ سازندهای گچی فراوان وجود دارد چطور میتوانیم روی سازند گچی تنگ سرخ سد بسازیم و انتظار داشته باشیم انحلال و فرار آب شکل نگیرد؟ بنا بر این سرنوشت تنگ سرخ به مراتب بدتر از سد رودبال داراب خواهد شد ، ما متحیر می‌شویم که برخی نمی خواهند این واقعیات را در نظر گیرند!
از سوی دیگر می دانیم که سدها باید بر اساس ساختار پدافند غیر عامل ساخته شود ، آیا سد تنگ سرخ روی سر شیراز فرایند ایمنی و پدافند غیر عامل را دارد ؟ قطعا ندارد ، نمونه های انفجار سدها و آسیب به مردم در جنگ جهانی دوم رخ داده است ، داعش هم بارها در موصل از این تهدیدها استفاده کرده و شهرها را تهدید کرده است. سد کاخوفکا در استان خرسون اوکراین هم از این تهدیدات در امان نماند و شکسته شد.
نتیجه گیری :
آنچه بیان شد گزیده ای از سخنان استادان دانشگاه و متخصصان حوزه آب و خاک و آبخیز داری بود که در این میز گرد عنوان گردید ، بدون تردید مسوولان شهری کلان شهر شیراز و مجریان کلان پروژه های تله کابین و سد تنگ سرخ نیز دلایل توجیهی برای این طرح ها دارند .
خبرجنوب آمادگی دارد تا با برگزاری میزگردهای تخصصی میزبان این مسوولان و کارشناسان حوزه در باره اثبات دلیل توجیهی احداث کلان پروژه های شمال غرب شیراز باشد.
پایان