بزرگنمايي:
پیام فارس - به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، در روزگاری که رسانه‌های نوین در جهان پرغوغای ارتباطات، خود را وارث بی‌چون‌وچرای روایتگری می‌پندارند، باز هم این «شعر» است که در بزنگاه‌ها به میدان می‌آید و با اخلاص و فطرت پیام را رساتر و مؤثرتر از هر ابزار دیگری به نسل‌ها می‌رساند، شعر شیعی حامل روح ولایتمداری و آئینه‌دار تاریخ پرفروغ ایمان است؛ رسانه‌ای مقدس که در هر بیتش نام و مرام اهل‌بیت علیهم‌السلام می‌درخشد.
نشست علمی «نقش شعر و شاعر در تثبیت هویت شیعی» به میزبانی انجمن علمی هنر و ادبیات دانشگاه باقرالعلوم علیه‌السلام که یکشنبه 31 فروردین 1404 ساعت 16 در سالن شهید بهشتی این دانشگاه برگزار شد بستری فراهم ساخت تا اصحاب اندیشه و هنر با بازخوانی جایگاه این رسانه فاخر در تاریخ و هویت دینی ما بار دیگر اهمیت آن را در گفتمان انقلاب اسلامی و فرهنگ مقاومت بازشناسند و از افق‌های تازه‌ای در کارکردهای فرهنگی، سیاسی و معرفتی آن سخن بگویند.
حجت الاسلام احمد رهدار عضو و هیات علمی دانشگاه باقرالعلوم (ع) در این نشست علمی با اشاره به جایگاه هنر در فرآیند هویت‌سازی دینی و انقلابی، تصریح کرد: در میان تمام هنرهایی که پیش و پس از انقلاب اسلامی در خدمت گفتمان انقلاب قرار گرفتند، هیچ هنری همچون شعر و سرود نتوانست بار سنگین هویت‌سازی را بر دوش بکشد و از آن پشتیبانی کند.
عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم با دفاع از سینمای بعد از انقلاب، گفت: سینمای ایران سمفونی منسجمی در برابر دو خط سینمایی غالب جهان یعنی هالیوود و بالیوود شکل داده است، در حالی که آن دو هویت خود را بر پایه خشونت، شهوت و اضطراب بنیان گذاشته‌اند، سینمای ایران توانسته است بدون این پیشران‌ها به پیش برود.
وی با این حال تصریح کرد: اگر سینمای انقلاب را با جایگاه و عظمت خود انقلاب مقایسه کنیم باید اذعان داشت که این سینما از عهده تبیین تمام ابعاد آن برنیامده است در حالی که شعر و سرود، به مراتب در این زمینه موفق‌تر عمل کرده‌اند.
مهدویت در آیینه شعر
حجت الاسلام رهدار با تأکید بر نقش ویژه شعر در مسئله انتظار و مهدویت، بیان داشت: شاعران در این عرصه نیز نقش‌آفرینی کرده‌اند، نمونه آن ادیب‌الممالک فراهانی است که در شعرهایش وجه هویتی انتظار و آینده‌باوری را برجسته کرده است.
وی در ادامه با اشاره به سرود «سلام فرمانده»، گفت: برخی به من گفتند این سرود استاندارد بالایی ندارد، اما اخلاص موجود در آن رمز فراگیر شدنش در جهان اسلام و حتی خارج از آن بود، این سرود شور شیعی را به دل جوامع غیرشیعه نیز برد و در مناطق سنی‌نشین نظیر سیستان و بلوچستان نیز توسط نوجوانان اهل سنت اجرا شد.
وی درباره نقاط عطف تاریخی هویت شیعه، گفت: ظهور صفویه و انقلاب اسلامی دو پیچ تاریخی مهم هستند که هویت شیعی را تثبیت کرده‌اند، در عصر صفویه بسیاری از شاعران به علت گرایش درباری خود هجرت می‌کردند زیرا شاهان صفوی اصرار داشتند که شعر در مدح اهل بیت علیهم‌السلام باشد.
این استاد حوزه و دانشگاه تاکید کرد: در دوره انقلاب اسلامی نیز شعر و سرود تنها حوزه‌ای بوده‌اند که با وجود حضور نحله‌های غیردینی و غیرانقلابی، هم‌چنان در خدمت گفتمان انقلاب باقی مانده‌اند.
حجت‌الاسلام حسین مؤدب دبیر این نشست علمی در ادامه این نشست با بیان جایگاه ممتاز شعر در تمدن اسلامی از شعر به عنوان یکی از مؤثرترین ابزارهای فرهنگی در تثبیت هویت شیعی یاد کرد.
وی با اشاره به پیشینه شعر در تاریخ اسلام گفت: در بستر تمدن اسلامی شاعران از گذشته‌های دور نقشی اساسی در شکل‌دهی به وجدان تاریخی و فرهنگی امت داشته‌اند، آنان تنها ادیبان و صاحبان ذوق نبودند بلکه رسانه‌هایی نیرومند در مسیر نشر حقیقت و دفاع از باورهای الهی به شمار می‌رفتند.
شعر، رسانه‌ای قدرتمند برای تثبیت هویت شیعی است
حجت‌الاسلام مؤدب با تأکید بر اینکه شعر در جوامع اسلامی همواره افزون بر زیبایی‌های ادبی حامل پیام‌های معرفتی و سیاسی بوده است، اظهار داشت: در تاریخ اسلامی شاعران نقش مهمی در تبیین معارف و صیانت از هویت دینی داشته‌اند، بسیاری از شاعران مسلمان صدای مظلومیت اهل‌بیت علیهم‌السلام و آرمان‌های ناب توحیدی بودند، آنان در زمانی که ابزارهای رسانه‌ای در اختیار جبهه باطل قرار داشت با زبان شعر حق را فریاد می‌زدند و به دفاع از مظلومان می‌پرداختند.
وی افزود: این نقش‌آفرینی فرهنگی تا بدان پایه در فرهنگ دینی ما اصالت دارد که در کلام نورانی معصومین علیهم‌السلام بارها شاهد تأیید و حتی تشویق به حفظ و نشر شعرهای مؤمنانه و آیینی هستیم، در برخی روایات آمده است که ائمه اطهار علیهم‌السلام صراحتاً به پیروان خود توصیه می‌کردند شعر فلان شاعر را به فرزندانشان بیاموزند.
شعر آیینی؛ بستر انتقال معارف اهل‌بیت(ع)
این استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه شعر آیینی به‌عنوان یکی از شاخه‌های اصیل ادبیات فارسی همواره حامل معارف اهل‌بیت علیهم‌السلام بوده است، تصریح کرد: شاعران آیینی در تاریخ تشیع همچون رسانه‌هایی زنده باورها، عواطف و دغدغه‌های شیعی را به نسل‌های بعدی منتقل کرده‌اند، آنان در برابر تحریف تاریخ سکوت نکردند و با سروده‌های خود حماسه، عشق، حزن و ایمان را در دل امت شعله‌ور نگاه داشتند.
وی ادامه داد: شعرهایی که در مدح، رثا، توصیف و تبیین شخصیت اهل‌بیت علیهم‌السلام سروده شده‌اند نه تنها بیانگر ذوق ادبی سرایندگان آن هستند بلکه برگی زرین از تاریخ عاطفی، اعتقادی و سیاسی شیعیان را تشکیل می‌دهند، این آثار از سویی پاسداشت مقام اهل‌بیت علیهم‌السلام هستند و از سوی دیگر سندی گویای از وفاداری شیعه به این خاندان الهی به شمار می‌آیند.
حجت‌الاسلام هادی الیاسی مدیر گروه تاریخ امامت پژوهشکده امامت در ادامه این نشست با تبیین ابعاد مختلف جایگاه شعر در شکل‌گیری هویت شیعی نقش شاعران را به عنوان پیش‌قراولان فرهنگی جبهه ولایت در طول تاریخ اسلام بازخوانی کرد.
مدیر گروه تاریخ امامت پژوهشکده امامت در این نشست تأکید کرد: شعر در جامعه عرب و به‌ویژه در تاریخ تشیع نه صرفاً یک ابزار هنری بلکه رسانه‌ای کارآمد و نیرومند در انتقال پیام اهل‌بیت(ع) بوده است؛ رسانه‌ای که در روزگار خفقان خلفای جور بار رسالت تبیین و تثبیت ولایت را بر دوش کشیده و به تثبیت هویت فکری، اعتقادی و فرهنگی شیعه مدد رسانده است.
نقش شعر در تبدیل باور به فرهنگ
وی با تبیین ابعاد هویتی شعر در منظومه فرهنگ تشیع افزود: هویت در ساحت اندیشه و باور شکل می‌گیرد اما این اندیشه و باور برای تثبیت و تداوم نیازمند انتقال فرهنگی است، شعر در این فرآیند از جایگاه ممتازی برخوردار است، شاعران شیعی نه‌تنها به ترویج اندیشه امامت پرداخته‌اند بلکه آن را به عنصر فرهنگ عامه تبدیل کرده‌اند.
این استاد حوزه علمیه خاطرنشان کرد: همه مردم دست‌کم یک بیت درباره کربلا در خاطر دارند؛ این نشان می‌دهد که شعر چگونه باورهای عمیق دینی را به فرهنگی عمومی تبدیل کرده است، خود اهل‌بیت علیهم‌السلام نیز از شعر برای تبیین و تثبیت باورها بهره می‌بردند
شعر، صدای حقیقت در دوران سکوت شمشیرها
حجت‌الاسلام الیاسی با اشاره به زمینه‌های اجتماعی و فرهنگی شکل‌گیری شعر در جهان عرب گفت: شعر در جامعه عرب از دیرباز جایگاهی ممتاز و بی‌بدیل داشته است؛ تا آنجا که گاه یک شاعر به تنهایی معادل یک لشکر تلقی می‌شد، همین ویژگی موجب شد که در صدر اسلام شعر به رسانه‌ای فراگیر برای انتقال اندیشه‌ها و مفاهیم بلند توحیدی و ولایی تبدیل شود، در این میان جامعه شیعه که در طول تاریخ با فشارهای سیاسی و تهدیدهای دائمی مواجه بود از ظرفیت عظیم شعر بهره برد تا حقیقت اهل‌بیت علیهم‌السلام را در جان و دل مردم بنشاند.
حجت‌الاسلام محمدمهدی خان‌محمدی شاعر برجسته آئینی در پایان این نشست به تبیین ابعاد گوناگون نقش شعر در هویت‌بخشی به مکتب اهل‌بیت(ع) پرداخت و از شاعران دینی خواست تا با تکیه بر اخلاص، قدرت شعری خود را نیز ارتقاء دهند.
این شاعر برجسته آئینی اظهار داشت: امروز ما وظیفه‌ای تاریخی برای حفظ هویت شیعی داریم و این مسئولیت تنها با اخلاص محقق نمی‌شود بلکه لازم است که شاعر دینی قدرتمند باشد؛ چراکه قدرت شعری ابزار تأثیرگذاری و ماندگاری پیام است.
شعر به هنگام، رساترین فریاد هویت
حجت‌الاسلام خان‌محمدی در بخش پایانی سخنان خود به موضوع «به‌هنگام بودن» شعر پرداخت و آن را یکی از ارکان اثرگذاری دانست و گفت: موضع‌مندی شاعر بسیار حیاتی است، اگر فرزدق آن شعر معروف را در زمانی دیگر می‌سرود هرگز تأثیر فعلی را نداشت.
وی افزود: بسیار دیده‌ایم که اتفاقاتی مهم در تاریخ و فرهنگ شیعی روی می‌دهد اما به دلیل نبود شعر به‌هنگام آن رویدادها بدون بازتاب مؤثر می‌مانند، شاعر شیعی باید بتواند نبض زمان را در دست گیرد و پیام خود را در دقیق‌ترین لحظه به گوش مخاطب برساند.
دعبل خزاعی؛ شاعر مقتدر آیینی با فرم و معنا
حجت الاسلام خان‌محمدی در ادامه با اشاره به جایگاه برجسته دعبل خزاعی در تاریخ شعر شیعی، اظهار کرد: دعبل نمونه بارز شاعری است که علاوه بر اخلاص از قدرت کم‌نظیر ادبی برخوردار بود، او به گونه‌ای شعر می‌سرود که گاهی یک غزل عاشقانه را به‌نحوی به کربلا گره می‌زد که حتی بسیاری از شاعران قوی نیز از رسیدن به آن عاجزند.
وی افزود: در اشعار دعبل آرایه‌هایی از جمله «دوخوانشی» دیده می‌شود که به واسطه تفاوت‌های اعرابی معناهای مختلفی می‌یابند و این خود نشان از عمق فنی و فرمی شعر او دارد، تناسبات طولی و ساختار هنری اشعار دعبل نیز در انتقال پیام‌های عاشورایی تأثیرگذار بوده است.