بزرگنمايي:

پیام فارس - ایران /متن پیش رو در ایران منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
پایان غیرمنتظره حکومت دمشق و خبر خروج بشار اسد از سوریه، موجی از تحلیل‌ها، گمانه‌ها و آینده پژوهی‌ها را در بستر رسانه‌ها و اندیشکده‌ها به راه انداخته است؛ از بررسی علل پیشروی ناگهانی و بدون زحمت شورشیان مسلح و مبادی پشتیبانی آنها تا سناریونویسی درباره آینده اجتماعی و سیاسی سوریه و نسبت این رویدادها با نظم آتی منطقه. دیوید اسمیت، استاد دانشگاه و تحلیلگر مسائل سیاسی از ملبورن استرالیا، در گفت‌و‌گو با «ایران» به بررسی وجوه مختلف این مسائل پرداخت که شرح آن در ادامه ذکر می‌شود.
نقش مداخلات خارجی در رفتن دولت بشار اسد
کناره گیری دولت سوریه برای بسیاری از تحلیلگران بویژه کسانی که روندهای سیاسی منطقه را دنبال می‌کنند، به‌شدت شوک‌آور و تأسفبار بوده است. به گفته دیوید اسمیت، این پایان عمدتاً نتیجه مداخلات خارجی و تحریم‌ها است که موجب تضعیف شدید حاکمیت دمشق شد. اسمیت معتقد است که برخی از کشورهای خارجی بویژه اسرائیل و ایالات متحده نقش بسیار مهمی در تشدید بحران سوریه داشتند.
وی با اشاره به نقش قدرت‌های بیرونی در تحولات سوریه تصریح کرد که «فتح دمشق عمدتاً توسط گروه‌های تروریستی [منشعب از] القاعده در استان ادلب برنامه‌ریزی شد که از حمایت همسایه سوریه و اسرائیل بهره‌مند بودند. ایالات متحده نیز در این روند نقش قابل توجهی داشت، بویژه در زمانی که سرکردگان این گروه‌ها، به‌طور علنی اعلام کردند که اهداف آنها با هژمونی امریکا و اسرائیل در منطقه همراستاست.»
تحریم‌ها و اثرات آن بر وضعیت سوریه
اسمیت در بخش دیگری از این گفت‌و‌گو بر تأثیر شدید تحریم‌های اقتصادی بر وضعیت سوریه تأکید کرد: تحریم‌ها نه تنها باعث ایجاد بحران‌های اقتصادی عمیق در این کشور شدند؛ بلکه بر روحیه مردم نیز تأثیر منفی گذاشتند. «پس از بازپس‌گیری حلب در سال 2016، مردم سوریه امید داشتند که جنگ به پایان رسیده و شرایط به حالت قبل از بحران بازگردد، اما تحریم‌ها باعث شدند که بازسازی کشور بویژه در زمینه‌های مسکن و اقتصاد با مشکل جدی مواجه شود.» اسمیت می‌افزاید که مردم عادی سوریه بشدت از این تحریم‌ها رنج می‌برند، خانه‌هایشان در خرابه باقی مانده و مشکلات بهداشتی و اقتصادی زیادی دارند که به‌طور مستقیم به کاهش حمایت از دولت و نارضایتی عمومی دامن زده است.
تأمین مالی و حمایت از گروه‌های مخالف مسلح
استاد دانشگاه ملبورن در ادامه به نقش مهم مداخلات خارجی در تجهیز و حمایت از گروه‌های مخالف بشار اسد اشاره کرد. او معتقد است که شورش سوریه از ابتدا به‌طور کامل وابسته به تأمین مالی خارجی بود. این گروه‌ها توسط برخی کشورهای منطقه‌ای تأمین مالی می‌شدند. همچنین به‌گفته وی، حمایت‌های مالی و نظامی خارجی از گروه‌های شورشی، بویژه در استان ادلب، تأثیر زیادی در ادامه طولانی‌مدت جنگ داخلی سوریه داشت. وی تصریح کرد: «همسایه شمالی سوریه نقش مهمی در تشدید بحران داشت و می‌توانست در سال 2017 با توافق با روسیه، شورشیان را از ادلب خارج کند. اما این توافق به تداوم حضور گروه‌های شورشی در سوریه منجر شد که در نهایت بویژه با حمایت‌های مالی و تسلیحاتی جدید، دوباره فعال شدند.»
آیا کناره گیری دولت بشار اسد قابل اجتناب بود؟
به نظر دیوید اسمیت، خاتمه دولت بشار اسد تنها به‌دلیل مداخلات خارجی و حمایت‌های نظامی از گروه‌های مخالف قابل اجتناب نبود. او معتقد است که اگر این مداخلات خارجی وجود نمی‌داشت، احتمالاً وضعیت به‌طور متفاوتی پیش می‌رفت.
او گفت: «پایان دولت سوریه کاملاً از خارج برنامه‌ریزی شده بود. شورش ابتدا توسط مزدوران خارجی آغاز شد و پس از آن با حمایت مالی و نظامی ادامه پیدا کرد. این روند در نهایت به اوج خود رسید و با بازگشت مجدد درگیری‌ها، شاهد شدت گرفتن بحران بودیم.»
نقش بحران اقتصادی و زیرساخت‌های فرسوده در سقوط دمشق
اسمیت همچنین به نقش نا‌بسامانی‌های اقتصادی و وضعیت غیرقابل اطمینان زیرساخت‌های سوریه در تشدید بحران اشاره کرد و افزود: «بحران اقتصادی که ناشی از شورش‌های برآمده از تأمین مالی خارجی و تحریم‌ها بود، موجب کاهش شدید روحیه مردم و فساد در میان مقامات شد. این وضعیت باعث تضعیف حمایت از نظام سوریه و در نهایت شکست آن شد.»
آینده سوریه در دوران پس از اسد
در بخش پایانی مصاحبه، دیوید اسمیت به آینده سوریه و نقش کشورهای خارجی در دوران پس از بشار اسد اشاره کرد. به نظر وی، سوریه در آینده به یک میدان جنگ منطقه‌ای تبدیل خواهد شد که بسیاری از کشورهای خارجی بویژه اسرائیل، ترکیه و ایالات متحده در آن نقش خواهند داشت. اسمیت همچنین پیش‌بینی می‌کند که کردها در تلاش برای تشکیل یک کردستان مستقل در سوریه خواهند بود و این موضوع به درگیری‌های بیشتر در آینده خواهد انجامید. اسمیت معتقد است که در غیاب بشار اسد، سوریه در معرض تجزیه و فروپاشی اجتماعی قرار خواهد گرفت: «اگرچه بشار اسد توانسته بود وحدت نسبی میان اقلیت‌ها و گروه‌های مختلف سوریه حفظ کند، اما اکنون با پایان دولت او، این وحدت احتمالاً از بین خواهد رفت و سوریه به الگویی مشابه با وضعیت لیبی تبدیل خواهد شد.»
در مجموع، دیوید اسمیت معتقد است که مداخلات خارجی، تحریم‌ها و حمایت از گروه‌های مخالف در نهایت موجب تضعیف دولت بشار اسد شد. با وجود این، آینده سوریه همچنان به‌شدت مبهم است و احتمالاً شاهد روندی مشابه با وضعیت لیبی خواهیم بود، جایی که کشور درگیر بحران‌های داخلی و جنگ‌های نیابتی خواهد شد. کشورهای خارجی همچنان در تلاش هستند تا منافع خود را در سوریه تأمین کنند، و این کشور در آینده‌ای نه‌چندان دور به یک میدان جنگ منطقه‌ای تبدیل خواهد شد.