بزرگنمايي:

پیام فارس - خدمتگزاری به مردم و زائران در جهان شهر قم، توفیقی بزرگ و البته فرصتی مغتنم و متفاوت برای پیشبرد اهداف رشد و پیشرفت همه جانبه این استان و شهر مقدس به عنوان " حرم اهل بیت علیهم السلام " است. با توجه به جایگاه جهانی و ارزشمند قم به عنوان " پایتخت مذهبی و انقلابی ایران و جهان تشیع " و از طرفی فرصت تازه به وجود آمده "روز ملی قم" که از امسال به طور رسمی به مناسبت سال‌روز ورود پربرکت و تاریخ ساز بانوی طاهره حضرت فاطمه معصومه (سلام الله علیها) به قم، تصویب و ابلاغ شد و از سال آتی در تقویم رسمی ایران اسلامی درج می‌شود.
یک ظرفیت بی بدیلی در اختیار مسئولان ارشد در نهاد‌های حاکمیتی و دولتی استان و دیگر نهاد‌های عمومی و فعالان و کنشگران فرهنگی و اجتماعی قرار می‌دهد که از هم اینک باید درباره آن تدبیر و برنامه ریزی و مجاهدت کرد.
از سویی با توجه به تعیین و تصویب شعار بنیادین و ماندگار "قم، جهان‌شهر تمدنی اهل بیت" در شورای فرهنگ عمومی استان، انتظاراتی که از دولت چهاردهم، استاندار محترم و مدیران جدید قم می‌رود بسیار بالاست. این شعار، قم را نه تنها به عنوان یک شهر مذهبی و زیارتی، بلکه به عنوان یک مرکز تمدنی و فرهنگی در سطح جهان معرفی می‌کند.
بر این اساس، همان‌طوری که اخیرا وزیر کشور در سفر به شهر قم و دیدار با علما و مراجع عظام تقلید بر لزوم توجه ویژه به قم و جایگاه بین المللی آن تاکید کرد، انتظار می‌رود مسئولان ارشد استانی، با بهره‌گیری از مزیت‌ها و ظرفیت‌های موجود در استان و با همکاری علماء و نخبگان حوزوی و دانشگاهی و مردم انقلابی، گام‌های بلندتری در جهت رشد و تعالی همه جانبه این شهر مقدس بردارد. در این راستا، آنچه که در این جهان شهر تمدنی و الهام بخش به عنوان حرم شریف اهل بیت علیهم السلام، بسیار تعیین کننده و حیاتی است؛ محوریت دادن به فرهنگ زیارت و آستان مقدس حضرت فاطمه معصومه علیها السلام در همه امور است.
ویژگی‌ها و مزیت‌های نسبی قم
جهان شهر مبارک قم با توجه به پیشینه و تاریخ پربار و نقش‌آفرینی در تحولات مختلف ایران در گذشته و روزگار معاصر، دارای ویژگی ها‌ی منحصر به فردی است؛ "حضور پرفیض و حیات معنوی اخت الرضا" علیهما السلام در نقطه کانونی این شهر و صدور ده‌ها حدیث از ائمه معصومین (ع) در منزلت و قداست قم، در مزیت و جایگاه ویژه آن نسبت به سایر شهر‌ها دلالت و کفایت می‌کند؛ و لذا بدون توجه به این مقام و شآن ولایی و ابعاد تاثیرگذاری این گوهر تابناک ربانی و مزیت‌های دیگری که به برکت این وجود نورانی در این شهر پدید آمده، توفیق چندانی عائد مسئولان و مردم این دیار نخواهد شد.
ناگفته پیداست که "حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه علیها السلام " به عنوان یکی از مهمترین زیارتگاه‌های شیعیان با سرمایه اجتماعی فزاینده، جاذبه بی‌بدیل معنوی و فرهنگی برای میلیون‌ها زائر از سراسر جهان ایجاد کرده است. آستان قدس نشانِ کریمه اهل بیت (ع)، به عنوان تنها بارگاه یک بانوی قدیسه و تمدن ساز از خاندان اهل پیامبر اکرم (ص) در جهان اسلام، در قم واقع شده است.
وجود " حوزه علمیه قم " به عنوان یکی از بزرگترین و معتبرترین و باسابقه‌ترین مراکز علمی و دینی جهان اسلام، از مهمترین مزیت‌ها و سرمایه‌های این شهر است. حوزه علمیه قم با تربیت هزاران عالم و روحانی، نقش بسزایی در تولید علم و معرفت دینی و در ترویج معارف اسلامی و هدایت جامعه اسلامی ایران داشته و دارد. امروزه این حوزه دینی عظیم، جاذبه‌ای ویژه برای اندیشمندان و محققان ادیان و نیز جوانان و دانشجویان خداجو در در سراسر جهان ایجاد کرده و بستری مناسب برای رشد و بسط علوم اسلامی فراهم ساخته و قم را به کانون نشر و تبلیغ آموزه‌ها و معارف قرآن و عترت در عالم تبدیل کرده است.
وجود " جامعه المصطفی العالمیه " به عنوان بزرگترین مرکز جهانی علوم اسلامی در جهان تشیع که ده‌ها هزار طلبه غیرایرانی از 140 کشور اسلامی و غیراسلامی از آن فارغ التحصیل شده یا مشغول به تحصیل علوم دینی هستند، ظرفیت منحصرفردی برای استان قم است که بایسته است در سطح ملی و جهانی بهره برداری بهینه شود.
" مسجد مقدس جمکران " یکی از مهم‌ترین و معروف‌ترین اماکن مذهبی شیعیان جهان به شمار می‌رود که در شهر قم واقع شده است. این مسجد به دلیل انتساب و ارتباط تنگاتنگی که با امام زمان (عج) دارد، از جایگاه ویژه‌ای نزد شیعیان برخوردار است. مسجد جمکران به عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز نشر معارف مهدویت و میعادگاه منتظران منجی موعود اسلامی، و محملی در توسل و دعا و نیایش برای فرج امام زمان (عج) شناخته می‌شود. این مسجد کانون وحدت و همدلی برای شیعیان از سراسر جهان محسوب می‌شود و هر ساله میلیون‌ها زائر از کشور‌های مختلف جهان برای زیارت و عبادت به این مکان مشرف می‌شوند.
مسجد جمکران به عنوان یک عنصر هویت بخش شهری و یک نماد فرهنگی و تمدنی در شهر قم و ایران شناخته می‌شود که همواره بر فرهنگ و اعتقادات مردم تاثیرگذار بوده است.
" موقعیت جغرافیایی قم و دسترسی مواصلاتی " کم نظیر قم باعث شده، مسافران و گردشگران و زائران از سایر نقاط کشور و جهان، حتی به صورت گذری هم شده، با اهداف گردشگردی علمی، فرهنگی، مذهبی و زیارتی، تاریخی و حتی درمانی و سلامت و مانند آن، این شهر را برگزینند.
قم "پایگاه اصلی نهضت اسلامی" امام خمینی (ره) است و "خاستگاه انقلاب اسلامی" محسوب می‌شود. مزیت‌ها و داشته‌های ارزشمند قم، همواره منشاء جریان سازی انقلابی و مبارزاتی بوده و عقبه تئوریک و پشتوانه جهادی و انقلابی نظام اسلامی را تامین کرده است. از این روی، در زمینه فرهنگی، دینی و انقلابی، قم به عنوان یکی از شهر‌های مهم ایران و جهان اسلام، از جایگاه ویژه‌ای در حوزه فرهنگ، دین و انقلاب برخوردار است.
این شهر در طول تاریخ، شاهد رویداد‌های مهمی بوده و نقش به‌سزایی در شکل‌گیری هویت ملی و دینی ایران داشته است. قم زادگاه و محل زندگی بسیاری از شخصیت‌های برجسته دینی و علمی، فرهنگی و سیاسی ایران بوده است. وجود دانشگاه‌ها، کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مراکز فرهنگی متعدد، از دیگر ویژگی‌های قم است. وجود حوزه علمیه و دانشگاه‌ها، بستر مناسبی را برای پژوهش و تولید علم در زمینه‌های مختلف، به ویژه علوم اسلامی و انسانی فراهم کرده است.
بنابراین، قم با توجه به ویژگی‌های پیش‌گفته، می‌تواند نقش کلیدی و اثرگذاری در توسعه کشور و جهان اسلام ایفا کند. مزیت‌های بی نظیر قم و فرصت طلایی روز ملی قم با توجه به تاریخ غنی، وجود حوزه علمیه بزرگ و آستان مبارک بانوی کرامت، ظرفیت بالایی برای تبدیل شدن به " قطب فرهنگ مقاومت اسلامی" و " جهان‌شهر نمونه اسلامی " و شیعی در ایران جهان را فراهم کرده است. شاید این هدف بلند پروازانه به نظر برسد، اما دست‌یافتنی است و نیازمند عزم همگانی و مجاهدت همه جانبه، مهندسی فرهنگی و برنامه‌ریزی راهبردی و کاربردی است.
البته با وجود تمام این مزایا، قم همچون سایر شهر‌های ایران با چالش‌هایی نیز مواجه است. توسعه نامتوازن و ناهمگون شهر مقدس قم در چنددهه اخیر، به لحاظ معماری و کالبدشهری، ترکیب جمعیتی و فرهنگ شهرنشینی و نیز فضاسازی شهری و محیطی از چالش‌های اساسی این شهر است. حفظ هویت مذهبی و زیارتی و انقلابی قم در برابر سیاست‌های نادرست و هجمه‌های فرهنگی، و صیانت از فرهنگ حجاب و عفاف این دیار مقدس، از دیگر چالش‌های پیش روی این شهر مقدس است. اما فرصت‌های بسیاری نیز برای رشد و تعالی و پیشرفت قم وجود دارد. با برنامه‌ریزی دقیق و استفاده از ظرفیت‌های موجود، می‌توان قم را به شهری نمونه در زمینه‌های فرهنگی، دینی و حتی اقتصادی تبدیل کرد.
در این نوشتار پیشنهادات، انتظارات و مطالباتی از سر دغدغه‌مندی مطرح می‌شود که امید و انتظار می‌رود، مورد اهتمام و التفات همگان دلسوزان به ویژه مسئولان امر قرار بگیرد:
- حفظ و ارتقای هویت انقلاب جهان‌شهر قم
قم به عنوان خاستگاه اصلی انقلاب اسلامی ایران، نقش مهمی در پیروزی و تداوم انقلاب اسلامی داشته است. مردم قم در طول تاریخ مبارزات ضد استعماری و ضد سلطنتی و ضد استکباری، رشادت‌ها و مقاومت‌های بسیاری از خود نشان داده است. رهبری و مرجعیت دینی و روحانیت انقلابی در حوزه علمیه قم به عنوان یکی از مهم‌ترین بستر‌ها و مراکز شکل‌گیری تفکر انقلابی و فرهنگ مقاومت در ایران و جهان، نقش بسزایی در پیروزی انقلاب اسلامی داشته و دارند؛ لذا حفظ و تعمیق هویت انقلابی قم یک راهبرد مستمر و یک ماموریت ثابت برای همه مسئولان استانی و ملی باید باشد.
ترویج فرهنگ انقلاب اسلامی: حفظ و ترویج فرهنگ انقلاب اسلامی و ارزش‌های آن در بین نسل جوان از مهم‌ترین وظایف مسئولان ارشد استان است.
مبارزه با تهاجم فرهنگی: مقابله با تهاجم فرهنگی و مظاهر فساد اجتماعی و حفظ هویت اسلامی و ایرانی جامعه مهاجرپذیر شهر قم از دیگر وظایف مهم است که برای صیانت از هویت زیارتی و انقلابی قم بسیار حائر اهمیت است.
تقویت دیپلماسی فرهنگ مقاومت: ایجاد ارتباط با مراکز علمی و فرهنگی جهان اسلام و تبادل دانش و تجربه با آنها می‌تواند به معرفی ظرفیت‌های فرهنگی و علمی و انقلابی قم کمک کند. برگزاری همایش‌ها و کنفرانس‌های بین‌المللی در حوزه‌های مختلف می‌تواند به جذب سرمایه‌های انسانی اعم از نخبگان و اندیشمندان جهان اسلام به قم یاری رساند.
- تامین زیرساخت‌های فرهنگ زیارت فاطمی
شهر مقدس قم به عنوان حرم اهل بیت (ع)، اصلی‌ترین مزیت نسبی را در حوزه فرهنگ زیارت دارد که آن را به عنوان پایتخت مذهبی شیعیان و دارای ظرفیت فوق العاده در حوزه فرهنگ زیارت و کانون معنویت و معرفت در جهان امروز، تبدیل کرده است.
حفظ محوریت فرهنگ زیارت و مقابله با نگاه گردشگری به امر زیارت و جلوگیری از تجاری‌سازی زیارت به منظور حفظ اصالت و روح معنویت آن، کلیدی‌ترین امر در همه فعالیت‌های احتمالی حوزه گردشگری شهر مقدس قم است که باید مراقبت کرد که توسعه انواع گردشگری، لطمه‌ای به فرهنگ اصیل زیارت وارد نسازد. در این راستا اقدمات زیادی از جمله موارد زیر بایسته است:
ترویج فرهنگ اصیل زیارت: با فراهم کردن امکانات مناسب، میتوان فرهنگ زیارت را ترویج کرده و به عمق بخشیدن به ارتباط زائران با معارف اسلامی کمک کرد. برگزاری دوره‌های آموزشی و فرهنگی برای ارتقای سطح آگاهی زائران درباره معارف اسلامی و آداب زیارت، وظیفه‌ای بردوش نهاد‌های فرهنگی استان است.
حمایت از تولیدات فرهنگی و زیارتی: تولید محتوا‌های فرهنگی متناسب با نیاز‌های زائران در قالب محصولات فاخر فرهنگی به صورت جذاب و پرمضمون و هنری، کتاب، نرم‌افزار، فیلم‌های مذهبی و آیینی و...، حمایت از پژوهش‌های مرتبط با زیارت و استفاده از نتایج پژوهش‌های فرهنگی زیارتی در برنامه‌ریزی‌های فرهنگی و طراحی و تولید و عرضه سوغات فرهنگی ویژه زائران.
تامین زیرساخت‌های رفاهی زائران: اولین وظیفه‌ای مهم و حیاتی مسئولان قم به عنوان دومین پایتخت زیارتی ایران با حدود 30 میلیون زائر، که هر ساله پذیرای میلیون‌ها زائر از سراسر جهان است؛ تامین زیرساخت‌های رفاهی مناسب برای این زائران است. این امر نه تنها وظیفه‌ای انسانی و اسلامی است، بلکه به ارتقای جایگاه قم به عنوان یک قطب گردشگری زیارتی نیز کمک شایانی می‌کند. فراهم کردن امکانات رفاهی مناسب، باعث افزایش رضایت زائران و ایجاد خاطرات خوش از سفر به قم می‌شود و زیرساخت‌های مناسب، می‌تواند تعداد و ماندگاری زائران را افزایش داده و به اقتصاد قم در همه عرصه‌ها کمک کند.
احداث هتل‌ها، مهمانسرا‌ها و زائر‌سرا‌های با کیفیت و قیمت مناسب، ایجاد مراکز اسکان موقت در ایام پرزائر. توسعه شبکه حمل و نقل عمومی و ایجاد خطوط ویژه برای دسترسی آسان زائران به حرم و اماکن زیارتی. احداث پارکینگ‌های بزرگ و مجهز در اطراف حر م. ساخت سرویس‌های بهداشتی کافی و تمیز در اطراف حرم و مسیر‌های منتهی به آن. احداث مراکز درمانی و اورژانس. ایجاد رستوران‌ها و غذاخوری‌های با کیفیت و قیمت مناسب، با ارائه غذا‌های ارزان متنوع و حلال و ایجاد دسترسی به کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مراکز فرهنگی برای آشنایی زائران با تاریخ و فرهنگ قم.
برگزاری جشنواره‌های زیارتی: برگزاری جشنواره‌های فرهنگی و هنری مرتبط با زیارت برای جذب و تغذیه فرهنگی گردشگران ایرانی و غیرایرانی
درنتیجه؛ تامین زیرساخت‌های فرهنگی و رفاهی برای زائران حضرت فاطمه معصومه (س) در قم، یک وظیفه ملی و دینی است. با برنامه‌ریزی دقیق، استفاده از ظرفیت‌های موجود و همکاری همه جانبه، می‌توان قم را به شهری ایده‌آل برای امر زیارت تبدیل کرد.
- ظرفیت مسجد مقدس جمکران و ترویج فرهنگ مهدویت
مسجد مقدس جمکران به عنوان یکی از قطب‌های تمدنی و فرهنگی شیعه و نماد انتظار فرج، ظرفیت بی‌نظیری برای تقویت فرهنگ مهدویت و ترویج فرهنگ عبادت دارد.
بهسازی و توسعه مسجد جمکران: با سرمایه‌گذاری در بهسازی و توسعه اماکن مسجد مقدس جمکران می‌توان شرایط عبادت و زیارت آسان‌تر و دلپذیرتری را برای زائران و منتظران فراهم کرد و زمینه فراگیری آموزه‌های انتظار برای زائران و نشر معارف مهدوی در جهان بشریت را فراهم نمود.
توسعه امکانات رفاهی: احداث و بهبود امکانات رفاهی مانند هتل‌ها، مهمانسراها، رستوران‌ها و مراکز خرید در اطراف اماکن مسجد جمکران، می‌تواند به جذب بیشتر زائران و ماندگاری طولانی‌تر آنها در شهر قم و اعتکاف و بیتوته و عبادت در مسجد جمکران کمک کند.
تسهیل حمل و نقل: بهبود سیستم حمل و نقل عمومی و ایجاد دسترسی آسان به اماکن زیارتی از طریق ناوگان حمل و نقل عمومی، می‌تواند به کاهش بار ترافیکی و افزایش رضایت زائران و مننظران موعود منجر شود.
حمایت از فعالیت‌های فرهنگی و هنری: پشتیبانی از کار‌های فاخر فرهنگی با موضوع مهدویت و انتظار، می‌تواند به تولید محتوای غنی در این حوزه و افزایش آگاهی عمومی در کشور کمک کند. حمایت از هنرمندان برای تولید آثار هنری با موضوع مهدویت و انتظار، می‌تواند به ترویج مفاهیم مهدوی و زیارتی در جامعه اسلامی کمک کند.
برگزاری همایش‌های بین‌المللی مهدویت: برگزاری کنفرانس‌های بین‌المللی با موضوع مهدویت و زیارت، می‌تواند به معرفی ظرفیت‌های فرهنگی و مذهبی قم در سطح بین‌المللی و ایجاد ارتباط با سایر کشور‌ها کمک کند.
ترویج سبک زندگی مهدوی: زمینه سازی جهت ترویج سبک زندگی مهدوی و ارزش‌های دینی در جامعه اسلامی، می‌تواند به تقویت بنیان‌های خانواده و کاهش آسیب‌های اجتماعی کمک کند و با ایجاد فضای امیدبخش در جامعه و تقویت روحیه انتظار فرج، می‌تواند به افزایش انگیزه مردم برای تلاش و کوشش در راه تحقق آرمان‌های انقلاب اسلامی کمک کند.
با اجرای این راهکار‌ها و با همکاری و همدلی همه دستگاه‌های اجرایی استان قم، می‌توان مسجد مقدس جمکران را به عنوان یک قطب جهانی مهدویت و انتظار منجی موعود تبدیل کرد و به این ترتیب به ترویج فرهنگ مهدویت و منجی گرایی در سطح جهان کمک کرد.
- تقویت زیرساخت‌های فرهنگی و علمی جهان‌شهر قم
تثبیت و نهادینه‌سازی قم به قطب علوم اسلامی و شیعی در جهان، یک هدف والا و دست یافتنی است. با برنامه‌ریزی دقیق، استفاده از ظرفیت‌های موجود و همکاری همه جانبه، می‌توان این هدف را تحقق بخشید. وجود حوزه علمیه بزرگ و باسابقه قم برای این هدف، سرمایه‌ای است که نیاز به حمایت و برنامه ریزی دارد. اما با توجه به جایگاه ویژه قم در حوزه علوم انسانی و اسلامی، توسعه این رشته‌ها و حمایت از پژوهش‌های مرتبط با آنها می‌تواند به تقویت جایگاه علمی شهر کمک کند. حمایت از دانشگاه‌ها و مراکز علمی و پژوهشی قم و تقویت ارتباط آنها با صنعت و جامعه می‌تواند به ارتقای سطح علمی شهر کمک کند.
به‌سازی و توسعه اماکن فرهنگی: بازسازی و مرمت اماکن زیارتی و تاریخی قم به ویژه مسجد مقدس جمکران، و ایجاد امکانات رفاهی مناسب برای زائران ایرانی و غیرایرانی به ویژه در حریم حرم مطهر بانوی کرامت و مسجد جمکران. ضرورت دارد. حفظ و نگهداری از حرم مطهر حضرت معصومه (س) و سایر اماکن زیارتی به عنوان سرمایه‌های ملی و بین‌المللی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. همچنین، به‌روزرسانی امکانات رفاهی و زیارتی این اماکن و ایجاد زیرساخت‌های مناسب برای زائران می‌تواند به بهبود تجربه زیارتی آنها کمک کند.
حمایت از فعالیت‌های فرهنگی جریان ساز: حمایت از برگزاری کنفرانس‌ها، همایش‌ها و جشنواره‌های فرهنگی و هنری با محوریت دین مبین اسلام، مکتب تشیع، انقلاب اسلامی، مقاومت اسلامی و بیداری اسلامی، بایسته است.
حمایت از فعالیت‌های فرهنگی و هنری: حمایت از هنرمندان و فعالان فرهنگی و هنری می‌تواند به تولید آثار ارزشمند و تقویت هویت فرهنگی شهر کمک کند. برگزاری جشنواره‌ها و نمایشگاه‌های هنری و ادبی نیز می‌تواند به معرفی ظرفیت‌های فرهنگی قم کمک کند.
تجهیز کتابخانه‌ها و مراکز مطالعاتی: با توجه به اینکه قم شهر کتاب و کتابخانه هاست. ایجاد کتابخانه‌های مجهز و تخصصی در زمینه علوم اسلامی، تاریخ تشیع، و فرهنگ اسلامی، گسترش و تجهیز و استانداردسازی کتابخانه‌های عمومی و تخصصی در قم ضروری است. رسیدگی به صنعت چاپ و نشر کتاب که از مزیت‌های قم است نیز، بایسته است.
توسعه موزه آستان مقدس قم: موزه آستان مقدس فاطمی که اولین موزه عمومی ایران، نخستین موزه وقفی و بارگاهی جهان اسلام و تنها موزه تاریخی هنری قم است، این موزه بسیار غنی و متنوع، نیازمند توسعه و رسیدگی است و ظرفیت و قابلیت تبدیل شدن به "موزه جهان اسلام" یا "موزه جهان تشیع" را دارد.
ایجاد و تقویت موزه‌های تخصصی: ایجاد موزه‌های تخصصی در حوزه‌های مختلف مانند موزه انقلاب اسلامی، موزه قرآن، موزه مردم‌شناسی و ...؛ و نیز غنی‌سازی آنها با آثار تاریخی و فرهنگی قم، به‌روزرسانی تجهیزات و روش‌های نمایش آثار در موزه‌ها و استفاده از فناوری‌های نوین در این مراکز ضرورت دارد. این کار می‌تواند در قالب کلان پروژه باغ‌شهر موزه‌ای که چندین موزه تخصصی را با محوریت موزه فاطمی درخود جای دهد، قابل سامان است.
آنچه در این نوشتار اشاره شد، تنها بخشی از کارویژه‌های اساسی در حوزه فرهنگی قم است که از متولیان امر در سطوح ملی و استانی می‌توان انتظار داشت. هر شهروند قمی و هر فردی که به آینده ایران اسلامی و این شهرجهانی اهمیت می‌دهد، می‌تواند ایده‌ها و طرح‌ها و مطالبات خود را به اشتراک و هم افزایی بگذارد.
در نهایت، بایسته است همگان تلاش کنند تا قمِ مقدس را از همه ابعاد به الگویی در تراز آرمان‌شهر اسلامی، و پیشران جریان سازی فرهنگی و مذهبی و انقلابی در ایران و جهان برسانند، تا این شهر تمدنی شیعه، نقش پیش‌بینی شده در متون دینی را در زمینه سازی ظهور منجی عالم بشریت (عج) در آخرالزمان به نحو احسن ایفا کند.
نویسنده: حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمدباقر مشکاتی، پژوهشگر و سند پژوه