پیام فارس - میراث باستانی هخامنشیان مدتهاست که روز‌های تبدار و سختی را می‌گذراند. یک روز با فرونشستی که به چند قدمی‌شان رسیده درگیرند و یک روز با گلسنگ‌ها و نفوذ رطوبت دست به گریبان، در این بین مسئولان و کارشناسان اظهارات ضدونقیضی در مورد حوادث پیرامون این آثار دارند. یک روز از امنیت آثار در مقابل فرونشست می‌گویند و روزی دیگر نسبت به شرایط آن‌ها ابراز نگرانی می‌کنند.
بیشتر بخوانید: اخبار روز خبربان
اما در این میان آنچه قابل کتمان نیست، وضعیت بحرانی مرودشت و تمامی آثار باستانی موجود در آن است. آثاری که سالهاست اسیر سوءمدیریت‌ها و تصمیمات اشتباه و صدور مجوز‌های غیراصولی هستند. در روز‌های گذشته هم نکات قابل‌تأملی در نشست مشترک دانشگاه شیراز و پایگاه میراث جهانی تخت‌جمشید مطرح شده است که سایه تهدید را از نقش‌رستم برداشته و کعبه زرتشت را در معرض خطری جدی‌تر می‌داند.
در پی تشدید بحران فرونشست در مرودشت استان فارس و تهدید آثار ارزشمند تمدنی موجود در این محدوده، و پس از چهار ماه پژوهش و پایش دوشنبه گذشته اساتید زمین‌شناسی دانشگاه شیراز و گروه باستان‌شناسی پایگاه میراث جهانی تخت‌جمشید، در یک نشست علمی مشترک موضوع پایش چهارماهه و گزارش کاوش و ساماندهی محوطه نقش‌رستم را مورد بررسی قرار دادند.
نقش‌رستم یا کعبه زرتشت علی فقیه، رئیس گروه زمین‌شناسی دانشگاه شیراز: پس از اسکن زمین و مطالعات ژئورادار (GPR) ژئوفیزیک و ژئوالکتریک انجام‌شده در نقش‌رستم می‌توان گفت فرونشست مربوط به دشت است و در بستر خاک دشت اتفاق افتاده و خوشبختانه بر آثار نقش‌رستم به‌ویژه آرامگاه پادشاهان هخامنشی و نقش برجسته‌های ساسانی تأثیری ندارد و تنها دل‌نگرانی برای بنای سنگی کعبه زرتشت است
«علی فقیه»، رئیس گروه زمین‌شناسی دانشگاه شیراز، در نشست مشترک با پایگاه جهانی تخت‌جمشید درباره مطالعات صورت‌گرفته در محدوده نقش‌رستم اعلام کرد: «پس از اسکن زمین و مطالعات ژئورادار (GPR) ژئوفیزیک و ژئوالکتریک انجام‌شده در نقش رستم می‌توان گفت فرونشست مربوط به دشت بوده و در بستر خاک دشت اتفاق افتاده است و خوشبختانه بر آثار نقش‌رستم به‌ویژه آرامگاه پادشاهان هخامنشی و نقش برجسته‌های ساسانی تأثیری ندارد.
صخره کوهستان تا کیلومتر‌ها به‌هم پیوسته است و همه آثار صخره‌ای نقش‌رستم از خطر فرونشست مصون هستند و تنها دل‌نگرانی برای بنای سنگی کعبه زرتشت است. این بنا و باروی خشتی نقش‌رستم هر دو دارای ویژگی‌های معماری فوق‌العاده‌ای هستند که تاکنون فرونشست نتوانسته خللی به آن‌ها وارد کند؛ زیرا باروی نقش‌رستم دارای 10 متر ضخامت و تمام از خشت است و تنها آسیب‌هایی که به باروی خشتی نقش‌رستم وارد شده، فروشُست‌های ناشی از بارندگی است. درباره بنای منسوب به بن‌خانگ سازه‌های سنگی آن چنان محکم از سنگ‌های یکپارچه ساخته شده است که طی 25 قرن از تمام زلزله‌ها مصون مانده است». اظهارات فقیه درحالی بیان می‌شود که هفته گذشته «مصطفی ده‌پهلوان»، رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی، پس از بازدید از نقش‌رستم گفته بود: «در نقش‌رستم از فروچاله، فرونشست و فروشُست صحبت می‌شود؛ قبلاً هم گفته بودم این موضوع حاد است و کل منطقه را درگیر کرده، مطمئن باشید در آینده اتفاقات مهیب‌تری را تجربه خواهیم کرد. چون سطح سفره‌های زیرزمینی سال‌هاست پایین رفته و وزن سنگینی خاک آن را پایین می‌کشد، مخصوصاً جایی که مرز بین دشت و کوه است، سریع‌تر خود را نشان می‌دهد» او درباره اینکه خطر فرونشست را در محوطه نقش‌رستم چقدر جدی ارزیابی کرده است، نیز اعلام کرد: «براساس مشاهداتم شکاف‌ها تا عمق حدود سه متر در ترانشه‌های کاوش دیده می‌شود. اما دشت مرودشت جایی است که در آن برنج می‌کارند و عمق چاه‌ها تا 300 متر هم رفته است. این برداشت بی‌رویه آب اتفاقات بدی را در آینده رقم خواهد زد. باید علت این گرفتاری را پیدا و درمان کرد» او درباره وضعیت کعبه زرتشت و ترک‌هایی که در اطراف آن ایجاد شده نیز گفت‌: «ترانشه عمیقی در کاوش‌های «اشمیت» ایجاد شده است که مرز‌های آن را به ما نشان دادند؛ بعضی از ترک‌ها و شکاف‌ها به نشست خاک ترانشه اشمیت برمی‌گردد»

سالم‌ترین بنای هخامنشی در معرض خطر به‌گفته «علیرضا عسگری چاوردی»، سرپرست برنامه ساماندهی نقش‌رستم و مدیر پایگاه میراث جهانی تخت‌جمشید، «در زمان کاوش‌های باستان‌شناسی یکصد سال پیش هیئت امریکائی مشخص شد کعبه زرتشت سالم‌ترین بنایی است که از روزگار هخامنشی تا کنون به‌جای مانده و از زیر خاک نمایان شده است. هخامنشیان این بنا را در برابر خطرات زلزله و هر گزند دیگر کاملاً ایمن ساخته‌اند و به‌دلیل اهمیت مذهبی این بنا، سازه معماری و مصالح سنگی به‌کاررفته در ساخت آن یکی از شاهکار‌های معماری دوره باستان است» حالا، اما براساس اظهارات استاد دانشگاه شیراز این بنا در معرض خطر ناشی از فرونشست زمین قرار دارد، خطری که پس از قرن‌ها به سراغ کعبه زرتشت آمده است. عسکری چاوردی درباره ایمنی زمین و سطح زیرین این بنا می‌گوید: «مطالعات ادامه دارد و به‌محض تأمین اعتبار، مطالعات ژئوتکنیک بستر بنای کعبه زرتشت انجام می‌شود و مقاوم‌سازی زمین برای این بنا در اولویت است». او در نشست مشترک با دانشگاه شیراز گفته است: «طی چهارماه مطالعات میدانی با مجوز از پژوهشگاه میراث فرهنگی انجام شد. در این مدت بخشی از سیستم‌های انتقال و هدایت آب نقش‌رستم احیا شد.
در بخش مرکزی محوطه به‌دلیل اینکه اریک اشمیت، حدود 90 سال پیش گمانه کاوشی بزرگ به ابعاد 80 در 100 متر در پیرامون کعبه زرتشت ایجاد کرده بود و بخشی از آن را مجدد با خاک دست‌ریز پر کرده، بین بستر اصلی خاک و خاک پرشده در گمانه کاوش اختلاف تراکم ایجاد شده بود که هرساله در اثر فرو رفتن آب به درون ترانشه کاوش، آن شکاف از زیر سطح پر از آب می‌شد. به همین دلیل، در برنامه امسال تصمیم گرفته شد این شکاف‌ها پاکسازی شوند تا میزان عمق شکاف‌های گذشته شناسائی شوند.
بیشتر بخوانید: افزایش 1000 هکتار به عرصه تخت جمشید بعد از یافتن دروازه کوروش؛ چرا کشف دروازه پارسه مهم است؟
به‌نظر می‌رسد براساس مطالعات حاصل از چهارماه کار میدانی مشکل اصلی نقش‌رستم در بخش مرکزی و پیرامون کعبه زرتشت است که با شناسایی عمق شکاف‌ها و امتداد برش افقی متوجه شدیم تمام این شکاف‌ها به محدوده کاوش‌های باستان‌شناسی هیئت آمریکایی مربوط است که چاله‌های بزرگ و عمیقی در این قسمت ایجاد کرده بودند. بیشتر شکاف‌ها در همان محدوده ترانشه آمریکایی‌ها به‌صورت سطحی پاکسازی شدند و در بخش مرکزی شکاف‌های عمیق در امتداد گمانه کاوش اریک اشمیت به طرف پایین ادامه پیدا می‌کند که با استحکام‌بخشی دیوار پیرامون بنای کعبه زرتشت مسئله رانش خاک در این قسمت حل خواهد شد»
رئیس پایگاه میراث جهانی تخت‌جمشید، اردیبهشت‌ماه امسال و همزمان با بحرانی‌تر شدن وضعیت محوطه نقش‌رستم، به ایسنا گفته بود: «باید یک برنامه بلندمدت حداقل پنج‌ساله برای نقش‌رستم از نظر کاوش، بررسی و حفاظت و مرمت اجرا شود؛ چون مسئله نقش‌رستم فقط فرونشست نیست، مسئله حفاظتی، مرمتی، باستان‌شناسی و مطالعات زمین‌شناسی است، مسئله خاک و پایش است و این محوطه باید در راستای حفاظت و ساماندهی به‌کلی مورد مطالعه و بازنگری قرار گیرد»

اصرار بر بی‌توجهی به هشدار‌ها در نقش‌رستم از فروچاله، فرونشست و فروشُست صحبت می‌شود؛ این موضوع حاد است و کل منطقه را درگیر کرده، مطمئن باشید در آینده اتفاقات مهیب‌تری را تجربه خواهیم کرد. چون سطح سفره‌های زیرزمینی سال‌هاست پایین رفته است و وزن سنگینی خاک آن را پایین می‌کشد. دشت مرودشت جایی است که در آن برنج می‌کارند و عمق چاه‌ها تا 300 متر هم رفته است. این برداشت بی‌رویه آب اتفاقات بدی را در آینده رقم خواهد زد. باید علت این گرفتاری را پیدا و درمان کرد.
وخامت وضعیت فرونشست در مرودشت به‌حدی بحرانی شده که «مریم دهقانی»، عضو هیئت‌علمی دانشگاه شیراز، در روز‌های اخیر نسبت به وضعیت فرونشست در بحرانی‌ترین دشت ایران یعنی مرودشت هشدار داده و با اعلام اینکه: «فرونشست در فاصله 10 متری نقش‌رستم و 300 تا 500 متری تخت‌جمشید در حال وقوع است»، درباره وضعیت مرودشت گفته بود: «ماهواره‌های راداری با تصویربرداری از سطح زمین 70 منطقه فرونشست را در سطح استان فارس شناسایی کرده و بحرانی‌ترین دشت، مرودشت است. بیشترین میزان نشست در منطقه نزدیک بیضا حدود 30 سانتی‌متر در سال برآورد شده است»
بنا‌های به‌جامانده از عصر هخامنشیان درحالی هر روز با یک خطر جدی مواجه می‌شوند که نزدیک به یک دهه است که اقدامات و تصمیمات اشتباه مسئولان استان منجر به بحرانی شدن وضعیت این آثار که در دنیا به‌عنوان نماد تمدن ایرانی شناخته می‌شوند، شده است. در میانه دهه 90 با اعطای اختیار به استانداری و جهادکشاورزی برای صدور مجوز‌های لازم برای برداشت آب‌های زیرزمینی، شرایط این آثار رو به وخامت گذاشت. صدور بی‌رویه مجوز حفر چاه در منطقه مرودشت، به‌مرور وضعیت را بحرانی‌تر کرد و امروز این بحران تا چندقدمی آثار باستانی رسیده است. تمام این اتفاقات درحالی افتاده که بار‌ها درباره احتمال آسیب‌های جدی برای این آثار هشدار‌هایی از سوی کارشناسان داده شده است و می‌شود.