چاپ

پیام فارس - به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، حجت الاسلام احمد رهدار عضو و هیات علمی دانشگاه باقرالعلوم (ع) در نشست علمی نقش شعر و شاعر در تثبیت هویت شیعی که به همت انجمن علمی هنر و ادبیات دانشگاه باقرالعلوم (ع) روز یکشنبه 31 فروردین در سالن شهید بهشتی (ره) این دانشگاه برگزار شد، با اشاره به جایگاه هنر در فرآیند هویت‌سازی دینی و انقلابی، تصریح کرد: در میان تمام هنرهایی که پیش و پس از انقلاب اسلامی در خدمت گفتمان انقلاب قرار گرفتند، هیچ هنری همچون شعر و سرود نتوانست بار سنگین هویت‌سازی را بر دوش بکشد و از آن پشتیبانی کند.
عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم با دفاع از سینمای بعد از انقلاب، گفت: سینمای ایران سمفونی منسجمی در برابر دو خط سینمایی غالب جهان یعنی هالیوود و بالیوود شکل داده است، در حالی که آن دو هویت خود را بر پایه خشونت، شهوت و اضطراب بنیان گذاشته‌اند، سینمای ایران توانسته است بدون این پیشران‌ها به پیش برود.
وی با این حال تصریح کرد: اگر سینمای انقلاب را با جایگاه و عظمت خود انقلاب مقایسه کنیم باید اذعان داشت که این سینما از عهده تبیین تمام ابعاد آن برنیامده است در حالی که شعر و سرود، به مراتب در این زمینه موفق‌تر عمل کرده‌اند.
مهدویت در آیینه شعر
حجت الاسلام رهدار با تأکید بر نقش ویژه شعر در مسئله انتظار و مهدویت، بیان داشت: شاعران در این عرصه نیز نقش‌آفرینی کرده‌اند، نمونه آن ادیب‌الممالک فراهانی است که در شعرهایش وجه هویتی انتظار و آینده‌باوری را برجسته کرده است.
وی در ادامه با اشاره به سرود «سلام فرمانده»، گفت: برخی به من گفتند این سرود استاندارد بالایی ندارد، اما اخلاص موجود در آن رمز فراگیر شدنش در جهان اسلام و حتی خارج از آن بود، این سرود شور شیعی را به دل جوامع غیرشیعه نیز برد و در مناطق سنی‌نشین نظیر سیستان و بلوچستان نیز توسط نوجوانان اهل سنت اجرا شد.
وی درباره نقاط عطف تاریخی هویت شیعه، گفت: ظهور صفویه و انقلاب اسلامی دو پیچ تاریخی مهم هستند که هویت شیعی را تثبیت کرده‌اند، در عصر صفویه بسیاری از شاعران به علت گرایش درباری خود هجرت می‌کردند زیرا شاهان صفوی اصرار داشتند که شعر در مدح اهل بیت علیهم‌السلام باشد.
این استاد حوزه و دانشگاه تاکید کرد: در دوره انقلاب اسلامی نیز شعر و سرود تنها حوزه‌ای بوده‌اند که با وجود حضور نحله‌های غیردینی و غیرانقلابی، هم‌چنان در خدمت گفتمان انقلاب باقی مانده‌اند.
وی افزود: شعر، حتی بدون در نظر گرفتن وجه دینی آن خود به خود قابلیت ایجاد وفاق اجتماعی و هویت‌سازی دارد، حال اگر این ظرفیت در خدمت معارف دینی و ارزش‌های شیعی قرار گیرد تأثیرگذاری آن مضاعف خواهد شد.
این استاد حوزه و دانشگاه با تأکید بر پیوند ناگزیر دین و هنر، گفت: همان‌گونه که رهبر معظم انقلاب فرموده‌اند دین اگر نتواند خود را در قالب هنر عرضه کند، رفته‌رفته کارکرد اجتماعی و تأثیر فرهنگی خود را از دست خواهد داد؛ مناسک دینی از جمله حج و نماز جلوه‌ای از هنر دین است، این وجه هنری دین است که مخاطب را جذب می‌کند و با جان او ارتباط برقرار می‌سازد.
شعر کربلا؛ وحدت‌بخش در ظاهر افتراق‌برانگیز
حجت‌الاسلام رهدار در ادامه به ویژگی‌های شعر عاشورایی اشاره کرد و بیان داشت: شعر کربلا علی‌القاعده باید عامل افتراق بین شیعه و سنی باشد اما در واقع کارکردی کاملاً معکوس داشته و همواره به عنوان عامل وحدت و دعوت حتی برای اهل سنت و غیرمسلمانان شناخته شده است.
وی افزود: شعر عاشورا نه‌تنها از حیث محتوای معرفتی غنی است، بلکه از حیث اثرگذاری فرهنگی از سایر اشعار دینی نیز هویت‌سازتر بوده است، خود من شخصاً همواره شعر را منبعی سرشار از معرفت یافته‌ام که با الفاظ اندک معانی بلند و ژرفی را در خود جای داده است.
عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) با مرور روند تاریخی شکل‌گیری هویت شیعی، گفت: هر گاه به پژوهش درباره هویت شیعه پرداخته‌ام ناگزیر به نقش‌آفرینی شاعران در پیچ‌های حساس تاریخی برخورده‌ام، از آغاز اسلام سه رخداد هویت‌ساز اصلی یعنی غدیر، عاشورا و مهدویت در کانون توجه شعرا قرار داشته‌اند و هر یک منشأ شعری سترگ و پرنفوذ شده‌اند.
وی با اشاره به منابع مهم شعری در موضوع غدیر، اظهار داشت: با اینکه رخداد غدیر یکی از پایه‌های هویتی تشیع است، اما تاکنون کتابی به عظمت و عمق «عبقات الانوار» و «الغدیر» تألیف نشده است. مقام معظم رهبری درباره عبقات فرموده‌اند که این اثر معجزه تاریخی شیعه است.
الغدیر؛ اثبات امامت با شعر اهل سنت
حجت الاسلام رهدار با اشاره به ساختار و اهمیت کتاب فاخر «الغدیر» نوشته علامه امینی، گفت: این اثر بیست جلدی است که یازده جلد آن در دسترس است، شاهکار واقعی آن از جلد دوم آغاز می‌شود، جایی که علامه با استناد به اشعار شاعران اهل سنت در طول تاریخ اسلام، امامت امیرالمؤمنین علیه‌السلام را اثبات می‌کند، این استفاده از شعر برای اثبات اعتقادی‌ترین مؤلفه تشیع، نشان‌دهنده ظرفیت شگفت‌انگیز هنر شعر در تقویت مبانی عقیدتی است.
این استاد حوزه و دانشگاه در بخش دیگری از سخنان خود به منابع اصلی واقعه کربلا اشاره کرد و گفت: تنها یکی از منابع پنج‌گانه اصیلِ ناقل واقعه کربلا شیعی است و آن «مقتل ابی‌مخنف» است که متأسفانه مفقود شده است، باقی منابع نثری متعلق به اهل سنت هستند. نخستین متن شیعی موجود در این زمینه کتاب «لهوف» سیدبن طاووس از قرن هفتم هجری است.
وی در ادامه تأکید کرد: کتاب‌های نثری بیشتر در میان اهل سنت و متون منظوم درباره کربلا بیشتر از سوی شاعران شیعه نگاشته شده‌اند، شعر عاشورایی هیچ‌گاه از حافظه تاریخی شیعه حذف نشده و اشعاری مانند ترکیب‌بند محتشم کاشانی تا امروز نیز جریان‌ساز و اثرگذارند.
چاووش‌خوانی و میراث ناصری در شعر کربلا
حجت الاسلام رهدار به نقش آیین‌های سنتی مرتبط با شعر عاشورا پرداخت و تصریح کرد: آیین چاووش‌خوانی برای زائران کربلا یکی از جلوه‌های هویت‌ساز فرهنگی است که غالبا شامل از اشعاری از دیوان ناصرالدین‌شاه در مدح امام حسین علیه‌السلام است، شعر کربلا در گستره‌ای وسیع از تاریخ، شکل‌ها و صورت‌های متنوعی به خود گرفته و در برخی مقاطع تاریخی، نقش بی‌بدیلی در زنده نگه‌داشتن روح مقاومت ایفا کرده است.
این استاد حوزه و دانشگاه با ذکر نمونه‌ای تاریخی افزود: در برخی دوره‌های خفقان، تمام مجاری فرهنگی بسته می‌شد مگر شعر؛ شعری که گاه به‌تنهایی انقلابی را رقم می‌زد، نمونه بارز آن دعبل خزاعی است که موج ایجادشده توسط او کمتر از یک انقلاب فرهنگی نبود، حضور ده‌ها هزار نفر در هر منطقه‌ای که دعبل شعر می‌خواند مؤید این حقیقت است.
وی با اشاره به نقش شعر در دوره‌های اختناق به ویژه عصر رضاشاه، افزود: در دورانی که منابر تعطیل و کتاب‌ها ممنوع بودند، تعزیه و شعر بودند که کربلا را زنده نگاه داشتند، اگر مجموعه شعر شاعران و مداحان را از میراث فرهنگی شیعه حذف کنیم چیزی جز بدنه‌ای نحیف باقی نمی‌ماند.