پیام فارس - اعتماد /متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
ندا جعفری | مساله ارز در ایران به یکی از پیچیده‌ترین و چالش‌برانگیزترین موضوعات اقتصادی و سیاسی تبدیل شده است. این موضوع همچون کلافی سردرگم، از عوامل مختلف داخلی و خارجی تاثیر می‌پذیرد و تلاش برای حل آن با موانع متعددی روبه‌رو شده است. از عوامل داخلی این مساله می‌توان به مدیریت ناکارآمد اقتصادی اشاره کرد از سیاست‌های ارزی ناپایدار، نظیر تعیین نرخ‌های غیرواقعی و چندگانه برای ارز گرفته که موجب کاهش اعتماد عمومی و سردرگمی در بازار شده تا وابستگی به درآمدهای نفتی و نبود تنوع اقتصادی که عرضه ارز با مشکل مواجه شده است و نوسانات شدید نرخ ارز را به دنبال داشته که همگی این تغییرات سریع و غیرقابل‌پیش‌بینی در نرخ ارز، اختلال در برنامه‌ریزی اقتصادی و تجاری کشور را به دنبال داشته است. البته عوامل خارجی نیز در زمینه نوسانات ارزی بی‌تاثیر نبوده‌اند از تحریم‌های اقتصادی و بین‌المللی که دسترسی ایران به بازارهای مالی و درآمدهای ارزی را محدود کرده تا تغییر و تحولات در بازارهای جهانی و نوسانات قیمت نفت و سایر کالاهای صادراتی که بر درآمد ارزی ایران تاثیرگذار بوده است.
کنترل شدید بانک مرکزی بر بازار ارز
در این میان کارشناسان اقتصادی بر این باورند که ادامه افزایش نرخ ارز پیامدهایی را نیز به دنبال دارد که یکی از آنها افزایش نرخ تورم است که منجر به گران‌تر شدن کالاهای وارداتی و در نتیجه افزایش تورم در اقتصاد می‌شود، همچنین کاهش ارزش پول ملی یکی دیگر از اثرات افزایش نرخ ارز است که منجر به کاهش قدرت خرید مردم و بی‌اعتمادی آنها به اقتصاد داخلی شده است. ضمن آنکه عدم ثبات در بازار ارز، برنامه‌ریزی تجاری را برای صادرکنندگان و واردکنندگان دشوار کرده و اختلال در تجارت خارجی را به دنبال داشته است. قدرت‌الله امام‌وردی، کارشناس اقتصادی و استاد دانشگاه در خصوص نوسانات نرخ ارز و افزایش آن در ماه‌های پایانی سال به «اعتماد» گفت: عامل اصلی نوسانات ارزی منابعی است که بانک مرکزی در اختیار دارد و مقصر اصلی کمبود ارز، عرضه و ورود ارز به داخل کشور است هر چند مقوله خروج سرمایه هم تا حدودی در این مساله دخیل بوده است. این اقتصاددان با اشاره به کنترل‌های شدید بانک مرکزی و ایجاد سامانه‌های مختلف ارزی ادامه داد: تلاش بانک مرکزی در این مدت به نوعی نظارت بر بازار ارز بوده تا تمامی نقل و انتقالات ارزی را کنترل کند و در این مدت سعی شده تا مفهومی با عنوان بازار آزاد ارز چندان مفهومی نداشته باشد.
احتمال ادامه سیاست فشار حداکثری
امام‌وردی تصریح کرد: در ماه‌های ابتدایی سال جاری با توجه به افزایش صادرات نفت تا حدی منابع ارزی وارد کشور شد و تا حدودی نرخ ارز را کنترل کردند، اما پس از انتخابات ریاست‌جمهوری امریکا و حاشیه‌های ورود مجدد ترامپ در کاخ سفید و پررنگ شدن سیاست‌های ضد ایرانی این شخص و اینکه همچنان به دنبال فشار حداکثری بر اقتصاد ایران است باعث تغییرات در نرخ ارز هم شد.
او با اشاره به سایر سیاست‌های اقتصادی ترامپ افزود: تعیین تعرفه سنگین گمرکی برای کشورهای کانادا، مکزیک و چین از سوی ترامپ یک سیگنالی را به اقتصاد فرستاده که آینده پیش روی ما هم فشار حداکثری و محدود کردن شدید فروش نفت است. امام‌وردی در مورد مباحث تحریمی هسته‌ای اروپایی‌ها تصریح کرد: این فضای نااطمینانی و غیرشفاف از آینده باعث شده تا تصمیم‌گیری در حوزه اقتصاد با مشکل مواجه شود و همین موضوع واکنش‌هایی را هم به دنبال داشته است تا به نوعی تصمیم‌سازان اقتصادی با خرید ارز و تقاضای بیشتر در بازار بتوانند خودشان را بیمه کنند.
این کارشناس اقتصادی با بیان اینکه در چنین شرایطی تقاضای سال‌های آتی ارز به امروز موکول می‌شود، تصریح کرد: این مساله باعث نوسانات نرخ ارز می‌شود، اما اینکه این نوسانات چرا پایدار می‌شود هم نکته مهمی است که به درگیری‌های سیاسی و اقتصاد سیاسی و شرایط بین‌الملل برمی‌گردد. امام‌وردی خاطرنشان کرد: قیمت ارز معمولا در زمان ابهامات سیاسی معمولا یک یا چند پله بالا می‌رود و در کانال‌های دیگری قرار می‌گیرد و پیش‌بینی می‌شود که در سال آینده با تصمیمات جدید امریکا و سایر اتفاقات سیاسی و بین‌الملل نرخ ارز با جهش زیادی همراه شود. این اقتصاددان در پاسخ به این پرسش که افزایش تورم و کسری بودجه دولت چه تاثیری روی نوسانات ارزی دارد نیز تصریح کرد: این موضوعات از عوامل اساسی در نوسانات ارزی هستند. واقعیت این است که اگر بخواهیم تغییرات نرخ ارز را از دو دیدگاه بلندمدت و کوتاه‌مدت دنبال کنیم با یکدیگر متفاوت خواهد بود.
دو دیدگاه ارزی
او ادامه داد: در دیدگاه بلندمدت ریشه اصلی نوسانات ارزی به نرخ تورم برمی‌گردد، تورم در اقتصاد ایران سال‌هاست که رکورد می‌شکند، در طول نیم قرن کشور با تورم بیش از 20 درصدی همراه بوده و اخیرا هم متوسط نرخ تورم در طول چهار تا پنج سال اخیر به بیش از چهل درصد جهش پیدا کرده و طبیعتا ریشه این میزان تورم در کسری‌های مزمن بودجه‌ای دولت‌ها بوده که در طول سالیان سال مطرح شده است. امام‌وردی ادامه داد: کسری بودجه‌هایی که لزوما از روش‌های دیگری تامین مالی نمی‌شوند و عمدتا از طریق انتشار و خلق پول از سوی بانک مرکزی و سیستم بانکی تامین می‌شود و این مساله منجر به افزایش حجم پول و نقدینگی شده است که نتیجه‌ای جز افزایش تورم در پی ندارد. امام‌وردی خاطرنشان کرد: هرگونه افزایش تورمی کاهش ارزش پول ملی را به دنبال دارد که در واقع افت ریال در مقابل اسکناس دلار رخ می‌دهد و پایین آمدن ارزش ریال باز هم ادامه‌دار می‌شود. این استاد دانشگاه با اشاره به دیدگاه کوتاه‌مدت در نوسانات ارزی گفت: میانگین نرخ ارز و نوسانات ارزی نتیجه سیاست‌های خارجی دولت‌ها و مباحث مربوط به تحریم‌ها و تغییرات ریاست‌جمهوری، حمله اسراییل به حزب‌الله و ... است که باعث نوسانات کوتاه‌مدت نرخ ارز شده است. او با اشاره به گزارش تفریغ بودجه خاطرنشان کرد: در این گزارش آمده که در سال‌های 1402 و 1401 دولت بیش از 1000 هزار میلیارد تومان کسری بودجه داشته است و به نظر می‌رسد برای سال جاری هم با کسری بودجه سنگینی روبه‌رو شویم و حداقل کسری 700 تا 800 هزار میلیارد تومان داشته باشیم که این کسری از طریق بدهی دولت به بانک مرکزی تامین مالی خواهد شد که به معنی افزایش پایه پولی و خلق پول خواهد بود که از طریق سیستم بانکی چندین برابر خواهد شد که منجر به افزایش نقدینگی برای سال آینده نیز خواهد شد.
![]()