پیام فارس -
می گویند این قلعه با هدف دفاع از این شهر در برابر آخرین پادشاه اشکانی، بالای کوه و در فاصله 10 کیلومتری از فیروزآباد بنا شد.
بیشتر بخوانید: اخبار روز خبربان
قلعه دختر فیروزآباد، دژی دفاعی است که بنیان‌گذار سلسله ساسانی برای حفاظت از اولین پایتخت یعنی شهر تاریخی گور (فیروزآباد فعلی) بنا شد و جوار نقش‌برجسته‌های دره تنگاب قرار دارد.
بنای قلعه دختر در 12 اسفند سال 1315 در فهرست آثار ملی به ثبت رسید. فیروزآباد، مرکز شهرستانی به همین نام در استان فارس، واقع در 110 کیلومتری جنوب شیراز است. قلعه دختر فیروزآباد با قدمتی از اوایل قرن سوم میلادی است که در شمال این شهر و در دامنه کوهی مشرف به جاده فیروزآباد به کوار قرار دارد.این قلعه در فاصله 14٫5 کیلومتری (15 دقیقه با ماشین) از شهر تاریخی گور قرار دارد.
استان فارس به‌عنوان پایتخت حکومت 400 ساله ساسانیان، آثار تاریخی بسیاری را از آن دوران در خود جای داده است. در سال 2018 برخی از سایت‌های باستان‌شناسی این منطقه با عنوان «چشم‌انداز باستان‌شناسی ساسانیان» یا «منظر باستان‌شناسی ساسانی فارس» در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. این مجموعه که شامل شهر، سازه‌های معماری و سنگ‌نگاره‌ها می‌شود، متعلق به سال‌های مختلف حکومت ساسانی از 224 تا 651 میلادی است. قلعه دختر فیروزآباد یکی از هشت اثر به ثبت رسیده در این مجموعه محسوب می‌شود.
برای بازدید از قلعه دختر می‌توانید از مرکز استان فارس، شهر شیراز، راهی شوید؛ کافی است از جنوب شهر شیراز، پس از عبور از فرودگاه و پل فسا مسیر خود را به‌سمت جاده شیراز به فیروزآباد ادامه دهید. این جاده از میان کوه‌ها، دشت‌های سرسبز و شهر کوار عبور می‌کند و پس از طی حدود 90 کیلومتر به دره تنگ آب می‌رسد. بعد از شیب نسبتا تندی در 10 کیلومتری فیروزآباد به ایستگاه تله‌کابین، پارکینگ و سرویس بهداشتی قلعه دختر خواهید رسید.
برای ورود به قلعه دختر فیروزآباد می‌توانید از تله‌کابین هم استفاده کنید؛ اما به‌طور معمول این مجموعه فعالیتی ندارد و باید از طریق پلکانی مارپیچ مسیر خود را به‌سمت ورودی قلعه ادامه دهید.
داستان قلعه دختر فیروزآباد قلعه دختر در دوره ساسانی برای محافظت از شهری بنا شد که شهر «گور»، «اردشیر خوره» یا «فر اردشیر» نام داشت و امروزه آن را با نام «شهر باستانی فیروزآباد» می‌شناسند.
شهر فیروزآباد در دشتی به همین نام قرار داشت؛ دشتی که به‌واسطه ویژگی‌های جغرافیایی خود دسترسی آسانی نداشت و به‌دلیل کوه‌های بلند و ساختار صخره‌ای پیرامون، نوعی حفاظ طبیعی داشت. این ویژگی و نزدیکی به رودخانه‌ها، توجه پادشاه را به خود جلب می‌کرد. شواهد حاکی از آن است که قرن‌ها پیش از حکومت ساسانیان، پادشاهان هخامنشی در این منطقه شهری پررونق با حصارهای محکم داشتند. اسکندر مقدونی در زمان حمله به ایران، وقتی راهی برای نفوذ به این شهر نیافت، با هدایت جریان رودخانه آن را غرق در آب کرد. در دوره اشکانیان از رونق و شهرت شهر گور و این منطقه کاسته شد تا در زمان ساسانیان و پس از پیروزی اردشیر بابکان بر اردوان پنجم، شهر باستانی فیروزآباد یا اردشیر خوره دوباره آباد شد و شکوهی دوچندان یافت.
اردشیر بابکان بنیان‌گذار سلسله ساسانیان، دشت فیروزآباد را خشک کرد که در‌آن زمان باتلاق و آبگیری بیش نبود و آب رودخانه دالکی را به جهت توسعه کشاورزی به زمین‌های اطراف انتقال داد. سپس در دشت فیروز آباد شهر گور را در دایره‌ای به قطر 1,950 متر بنا کرد. اردشیر بابکان تونلی برای زه‌کشی در این منطقه ساخت و پایتخت خود را در همین مکان احداث کرد. شهر اردشیر خوره پلانی دایره‌ای شکل و چهار دروازه داشت و بنای اصلی سلطنتی آن در مرکز این دایره احداث شده بود.
قلعه دختر فیروزآباد دژی است که توسط اردشیر بابکان ساخته شد تا از پایتخت اولیه آن‌ها، اردشیر خوره محافظت کند. او این شهر را پس از تصرف کرمان و اصفهان بنا کرد. قلعه دختر مانعی برای عبور دشمنان از دره تنگاب و رسیدن به این شهر بود و در سال 224 پس از میلاد در زمان درگیری وی با پادشاه آخر اشکانیان، اردوان پنجم (اشک سی‌ام) بنا شد.
چرا می گویند قلعه دختر؟ در زمان ساسانیان ستایش و پرستش آناهیتا رواج داشت. آناهیتا یکی از ایزدبانوان ایرانی است که در آیین زرتشتی به‌عنوان الهه آب‌ها شناخته می‌شود. بر اساس پژوهش‌های تاریخی، پدربزرگ اردشیر بابکان از روحانیان برجسته معبد آناهیتا در شهر باستانی دارابگرد بود و در ادامه نیز شاپور ساسانی سرپرستی معبد آناهیتا را به عهده داشتند.
آناهیتا نماد پاکی و تجسم دختری معصوم و نجیب بود. به همین جهت بسیاری نسبت دادن این قلعه به دختر را متاثر از آیین پرستش آناهیتا و اهمیت این الهه در دوران ساسانیان می‌دانند. بر اساس برخی روایت‌های دیگر، نام‌گذاری قلعه دختر به ویژگی‌های آناهیتا، خدای آب‌ها اشاره دارد. مسیر دسترسی دشوار به این قلعه و دست‌نیافتنی بودن آن به برخی صفات الهه آناهیتا بی‌مانند نیست؛ این الهه به معصومیت، دست‌نیافتنی بودن و تسخیرناپذیری مشهور است.
استحکامات قلعه دختر فیروزآباد با بیش از 2,000 متر مربع زیربنا، از بخش‌های پایین دره تنگاب آغاز و تا بالاترین نقطه کوه کشیده شده است. بنای اصلی این قلعه در بالاترین نقطه کوه قرار دارد و با مصالحی همچون گچ و لاشه‌سنگ ساخته شده است. دیوارهای اطراف قلعه دختر بر اساس فراز و فرود طبیعی کوه و روی صخره‌های شیب‌دار قرار دارند. به نظر می‌رسد این کمربند دفاعی ارتفاعی در حدود 6 یا هفت متر داشته است.
قلعه دختر فیروزآباد به‌واسطه محصور شدن با صخره‌های کوهستانی مرتفع از سه جهت شمال، غرب و جنوب نفودناپذیر بوده است. از سمت شرق با فاصله یک کیلومتر بقایای دیوار سنگی مستحکمی دیده می‌شود که مانع نفوذ افراد از این سمت می‌شد. روی تمام صخره‌های اطراف نیز برج‌های دیده‌بانی به جهت محافظت از بنای مرکزی در نظر گرفته بودند و تنها راه ورودی به دژ، پلکانی در جنوب قلعه بوده که همچنان پابرجا است.
قلعه دختر به‌واسطه محصور شدن با صخره‌های کوهستانی، نفوذنا‌پذیر است و تنها راه ورود به آن پلکانی در جنوب قلعه است.
در قسمتی از قلعه دختر فیروزآباد دهانه غاری دیده می‌شود که بر اساس کاوش‌ها، راه ارتباطی مخفی به شهر اردشیر خوره (شهر باستانی گور) بوده است. از این راه ارتباطی در گذشته برای رساندن نیروی انسانی و مواد غذایی به قلعه در زمان حمله دشمن استفاده می‌شد.
بنای اصلی قلعه دختر فیروزآباد که بخش مسکونی و سلطنتی آن محسوب می‌شود، در سه سطح و به‌صورت سه ساختمان پلکانی طراحی شده است. این بنا با 120 متر طول و 40 متر عرض، فرمی مستطیلی دارد. هرکدام از این سه بخش، معماری ویژه‌ای دارند و با پلکانی مارپیچ به سایر بخش‌ها متصل می‌شوند. در بالاترین بخش و قسمت انتهایی کاخ، آثاری از ایوانی باشکوه و تالاری دیده می‌شود که روی آن بقایای گنبدی باقی مانده است.
به‌نظر می‌رسد بخشی از دیوارهای این قلعه که از صخره‌ها به‌سمت رودخانه امتداد می‌یابد، با هدف محافظت از جاده عبوری از کنار قلعه تعبیه شده بودند. دیوارهای بیرونی همچون دیوارهای قلعه با گچ‌بری و مضرس‌کاری‌های کم‌عمق عمودی (فرورفتگی‌ها و برآمدگی‌های دندانه‌ای متناوب) تزیین شده است. گچ‌بری‌های موجود در قلعه دختر فیروزآباد شباهت بسیاری به تزیینات هخامنشیان در تخت‌جمشید دارد.
قلعه دختر فیروزآباد از بخش‌های مختلفی همچون تالار، ایوان، اتاق‌های تودرتو، برج دیده‌بانی، راهرو، مخزن آب، حیاط مرکزی و پلکان مارپیچ ساخته شده است. این قلعه برای اولین بار زیر نظر پژوهشگرانی از سوئیس و سازمان یونسکو مورد بررسی قرار گرفت و بعدتر، به‌دلیل آسیب‌های جدی ناشی از زلزله، توسط سازمان میراث فرهنگی مرمت شد. متاسفانه امروز بخش زیادی از اتاق‌ها، راهرو‌ها و دیوارها از بین رفته و به‌دلیل فشاری که طاق بر آن‌ها وارد کرده است، دچار آسیب‌های جدی شده‌اند.