بزرگنمايي:

پیام فارس - دنیای اقتصاد /متن پیش رو در دنیای اقتصاد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
عصر چهارشنبه، نخست‏‏‌وزیر قطر در مجتمع اداری ساحلی خود در دوحه، فکر کرد که توافق در دسترس است. مذاکره‏‏‌کنندگان حماس، به رهبری یک قانون‏‏‌گذار سابق تنومند، دفتر نخست‏‏‌وزیری [قطر] را ترک کردند و از درخواست «ساعت یازدهم» که آخرین مانع بزرگ برای آتش‏‏‌بس در غزه پس از 466 روز جنگ بود، دست کشیدند. «پاتریک کینگزلی»، «آدام راسگون» و «مایکل شی‌یر» در گزارش 18ژانویه در نیویورک‏‏‌تایمز نوشتند، خبرنگاران شروع به جمع شدن در سالنی در طبقه پایین کرده بودند و انتظار داشتند شاهد این باشند که نخست‏‏‌وزیر «شیخ محمد بن عبدالرحمان آل‌ثانی»‌ اعلام کند که او و سایر میانجی‌گران سرانجام به توافق رسیده‏‏‌اند. دو فرستاده آمریکایی به شیخ محمد پیوستند آن هم زمانی که او بیانیه خود را آماده می‏‏‌کرد. به گفته دو نفر از افراد نزدیک به مذاکرات، ناگهان مشکل جدیدی پیش آمد.
در اتاقی در طبقه ششم، هیات اسرائیلی (به رهبری روسای دو سازمان اطلاعاتی اصلی اسرائیل) خواسته‌های لحظه آخری خود را داشتند. بنیامین نتانیاهو می‌خواست اسامی آن تعداد اسرای فلسطینی را که قرار است اسرائیل در جریان آتش‌‌‌بس آزاد کند، روشن سازد. درحالی‌‌‌که دستیاران او تلاش می‌‌‌کردند تا مشکل نهایی را حل کنند، «شیخ محمد» با «برت مک‌گورک»، مذاکره‌‌‌کننده اصلی بایدن و «استیو ویتکاف»، نماینده رئیس‌‌‌جمهور منتخب دونالد ترامپ، در دفترش نشست و امیدوار بود که تلاش‌‌‌های آنها به هدر نرود. این گزارش از روزهای پایانی مذاکرات مبتنی بر گفت‌وگو با 9نفری است که در مذاکرات شرکت داشتند یا در جریان آن قرار داشتند که برخی از آنها به‌‌‌شرط ناشناس ماندن صحبت کردند.
آتش‌‌‌بسی که در نهایت در نشست خبری دیرهنگام اعلام شد‌-‌ساعاتی پس از درخواست جدید اسرائیل‌- تفاوت چندانی با نسخه‌هایی که در سال گذشته توسط میانجی‌گران مصری، قطری و دولت بایدن‌(که نمایندگانش مکرر با طرف‌‌‌های متخاصم در تمام سال 2024 در قاهره، دوحه و چندین پایتخت اروپایی دیدار می‌‌‌کردند) ارائه شد نداشت. چیزی که این توافق را در هفته گذشته از خط پایان عبور داد و به سرانجام رساند، مشارکت غیرمحتمل بین فرستادگان روسای جمهور فعلی و آینده آمریکا بود که همراه با نخست‌‌‌وزیر قطر در جلسات «ماراتن‌گونه» اواخر شب با یکدیگر از نزدیک کار می‌‌‌کردند. درحالی‌‌‌که بایدن و ترامپ برای کسب اعتبار با هم رقابت می‌‌‌کردند، واقعیت این بود که نمایندگان آنها برای «اعمال فشار نهایی» بسیار مهم بودند و هرکدام از رویکردهای متفاوتی برای سوق دادن رهبری اسرائیل به سمت توافق استفاده می‌‌‌کردند؛ درحالی‌‌‌که شیخ محمد بر حماس تمرکز داشت.
از یکشنبه گذشته‌(یعنی 23دی‌‌‌ماه1403 برابر با 12ژانویه2025)، هیات‌‌‌های اسرائیلی و فلسطینی و همچنین آن دو آمریکایی روزهای طولانی را در مجتمع نخست‌‌‌وزیری، نزدیک به بازار قدیمی در مرکز شهر دوحه سپری کردند. این هیات‌‌‌ها که مستقیما با یکدیگر صحبت نمی‌‌‌کردند، در اتاق‌‌‌های مختلف در طبقات مختلف حضور داشتند و مقامات قطری و مصری پیام‌‌‌هایی را بین دو طرف منتقل می‌‌‌کردند. «توماس‌ آر.‌نیدس»، سفیر سابق ایالات‌‌‌متحده در اسرائیل گفت: «آنها شریک طبیعی نیستند، اما ترکیب این سه فرد و سه دنیایی که آنها نمایندگی می‌‌‌کنند، تنها چیزی بود که این کار را به سرانجام رساند. از همه طرف باید فشار اعمال می‌شد؛ فشار جهان عرب، فشار بایدن و فشار ترامپ.»

مجموعه‌‌‌ای از مقامات، طرف‌‌‌ها و واسطه‌ها به پیشبرد مذاکرات برای بیش از یک سال کمک کرده بودند. در طرف آمریکایی، مک‌گورک به نظارت بر تلاش‌‌‌های میانجی‌‌‌گرانه ایالات‌‌‌متحده از هفته‌های آغازین جنگ در کنار دیگر بازیگران کلیدی، از جمله ویلیام برنز، رئیس سیا کمک کرده بود. اما در روزهای پایانی این تلاش‌‌‌ها به یک «سه‌‌‌گانه» رسید. این مک گورک‌(دیپلمات کهنه‌‌‌کاری که مدت‌ها بر خاورمیانه تمرکز داشت) بود که نزدیک به یک سال پیش به تدوین جزئیات پیچیده قرارداد کمک کرد. این ویتکاف (سرمایه‌‌‌گذار املاک و مستغلات که با ترامپ گلف بازی می‌‌‌کند) بود که در متقاعد کردن اسرائیل برای موافقت نهایی با مفاد قرارداد نقش اساسی داشت و این شیخ محمد بود که حماس را متقاعد کرد تا به سازش‌‌‌های اساسی دست بزند؛ درحالی‌‌‌که برای هر دو طرف فضای اداری‌‌‌ای برای بحث در مورد جزئیات نهایی فراهم کرد.
توافقی که آنها امضا کردند وقفه‌‌‌ای حداقل «شش هفته»ای در جنگ ایجاد می‌‌‌کند که طی آن حماس موافقت کرده است که 33 گروگانی را که در 7 اکتبر 2023 به اسارت گرفته شده بودند به‌‌‌تدریج آزاد کند. در مقابل، اسرائیل متعهد شده است که به‌‌‌تدریج حدود 1000 اسیر فلسطینی را آزاد کند که برخی از آنها در حال گذراندن حبس ابد هستند و به صدها هزار آواره غزه‌‌‌ای هم اجازه داده به خانه‌های خود بازگردند.
 این توافق بسیار شبیه به پیشنهاد‌‌‌هایی است که دو طرف بین ماه‌های مه و ژوئیه 2024 تقریباً با آن موافقت کردند. این گفت‌وگوها در بحبوحه اختلافات در مورد ایجاد آتش‌‌‌بس دایمی یا موقت، اینکه آیا به آوارگان غزه اجازه داده می‌شود تا به خانه بازگردند و چگونه، چگونه و چه زمانی نیروهای اسرائیلی ممکن است از غزه عقب‌‌‌نشینی کنند و چه تعداد گروگان را حماس ممکن است در هفته‌های اول آتش‌‌‌بس آزاد کند، انجام شد در نتیجه، جنگ به درازا کشید و منجر به کشته شدن ده‌ها هزار فلسطینی دیگر و همچنین چندین گروگان اسرائیلی شد.
منتقدان نتانیاهو را به خرابکاری در مذاکرات برای جلوگیری از فروپاشی ائتلافش متهم کردند که شامل قانون‌‌‌گذاران مخالف این توافق هم بود. برخی دیگر گفتند که حماس عمدا مذاکرات را طولانی کرده به این امید که اسرائیل در یک درگیری منطقه‌‌‌ای گسترده‌‌‌تر با متحدان حماس (در لبنان، ایران و یمن) گرفتار شود. در برخی مواقع، قطر از ادامه میانجی‌گری خودداری کرد و هر دو طرف را به «تعامل بی‌‌‌خلوص» متهم کرد. پس از انتخاب مجدد ترامپ در نوامبر (حتی قبل از اینکه رئیس‌‌‌جمهور منتخب به حماس هشدار دهد که اگر گروگان‌‌‌ها تا قبل از مراسم تحلیف او آزاد نشوند، «همه‌‌‌جا جهنم می‌شود») تحرک به مذاکرات بازگشت. او ویتکاف را که تجربه دیپلماتیک نداشت؛ اما روابط تجاری رو به رشدی در قطر داشت، به‌عنوان فرستاده خود در خاورمیانه منصوب کرد. ویتکاف در ماه سپتامبر با ترامپ گلف بازی می‌‌‌کرد و که همین زمان بود که مقامات مجری قانون از سوءقصد به جان رئیس‌‌‌جمهور سابق و آینده خبر دادند.
به گفته دو نفر از افراد مطلع، اعضای دولت بایدن بی‌‌‌سروصدا به سراغ ویتکاف رفتند تا ببینند آیا می‌توانند با یکدیگر در مذاکرات آتش‌‌‌بس همکاری کنند. به گفته یکی از همین افراد مطلع، با وجود شکاف‌‌‌های سیاسی گسترده بین دو رئیس‌‌‌جمهور، مک گورک و ویتکاف شروع به هماهنگی کردند و گاهی اوقات چندین بار در روز با هم صحبت می‌‌‌کردند. بااین‌‌‌حال، شکاف گسترده بین حماس و اسرائیل همچنان باقی ماند.
 کمی قبل از کریسمس، درحالی‌‌‌که تنها چند هفته از ریاست‌جمهوری بایدن باقی‌‌‌مانده بود، مک گورک ناامیدانه از سفر به دوحه بازگشت. به گفته دو نفر از افراد آشنا به تفکرات او، مک گورک به قطری‌‌‌ها گفت تا زمانی که حماس سیگنال واضحی از علاقه خود به یک معامله اعلام نکند، به قطر بازنمی‌گردد. به گفته دو نفر مطلع از این روند، آن لحظه در نخستین روزهای ژانویه فرارسید. مردم گفتند که «شیخ محمد» حماس را متقاعد کرد تا اسامی بیش از 30 گروگانی را که در شش هفته اول آتش‌‌‌بس آزاد می‌شوند، تایید کند؛ اقدامی که مدت‌ها مورد انتظار بود و نشان می‌‌‌داد که این گروه واقعا به یک معامله علاقه‌‌‌مند ‌‌‌است. دلیل تغییر حماس همچنان نامشخص است، اما تحلیلگران می‌گویند که ضربات اسرائیل به متحدان حماس باعث شد این گروه احساس انزوا کند؛ درحالی‌‌‌که تلفاتش در میدان نبرد هم دلیلی دیگر بر این تغییر رویکرد می‌تواند باشد.
به گفته دو فرد مطلع از این رویداد، مک گورک هنگام شرکت در جشن تولد دخترش در یک پارک سرپوشیده ترامپولین در 4 ژانویه از این موفقیت مطلع شد. او ‌میهمانی را نیمه‌‌‌کاره رها کرد و بلافاصله به دوحه رفت تا با شیخ محمد، همتایان مصری او و مذاکره‌‌‌کنندگان اسرائیلی ملاقات کند. ویتکاف در 10 ژانویه به او ملحق شد و آن دو با شیخ محمد توافق کردند که آمریکایی‌‌‌ها به‌‌‌طور مشترک بر فشار بر اسرائیل تمرکز کنند درحالی‌‌‌که نخست‌‌‌وزیر قطر حماس را تحت‌‌‌فشار قرار دهد. عمده اختلافات باقی‌‌‌مانده بر روی عمق منطقه حائلی بود که اسرائیل به دنبال حفظ آن در داخل مرزهای غزه بود و همچنین تعداد اسیران برای مبادله با گروگان‌‌‌های مجروح و بیمار. به گفته چهار مقامی که در جریان این مسائل قرار گرفتند، این دیدار پس از توقف کوتاه ویتکاف در بیت‌المقدس در شنبه گذشته (روز شبّات یهودیان) بود که پیشرفت جدیدی را به همراه داشت.
ویتکاف با نتانیاهو و مقامات ارشد اسرائیلی در دفتر نخست‌‌‌وزیر در قدس دیدار کرد و مک گورک نیز از طریق تلفن به بحث پیوست. به گفته یکی از افراد مطلع از این بحث، این دو آمریکایی به نتانیاهو فشار آوردند تا در مورد دو مانع بزرگ آخر نرمش به خرج دهد. مک گورک به نتانیاهو هشدار داد که در خطر از دست دادن شانس خود برای امضای قرارداد است. سپس ویتکاف فشار لازم را اعمال و به نتانیاهو تاکید کرد که ترامپ می‌خواهد این معامله انجام شود. چهار مقام گفتند که پس‌‌‌ازاین دیدار، به نظر می‌‌‌رسید که نتانیاهو نگرش خود را تغییر داده است. او بلافاصله به چهار مذاکره‌‌‌کننده ارشد خود - از جمله «دیوید بارنیا»، رئیس سازمان اطلاعات خارجی اسرائیل، و «رونن بار»، رئیس جاسوسی داخلی اسرائیل - دستور داد که به دوحه بروند.
در چهار روز بعد، شیخ محمد، میزبان یک سلسله جلسات ماراتن گونه (عمدتا در دفتر شخصی خود) بود؛ درحالی‌‌‌که مقامات حماس، مذاکره‌‌‌کنندگان اسرائیلی، افسران اطلاعاتی مصر و دو آمریکایی با او صحبت کردند، گاهی اوقات تا پاسی از صبح. تیم‌‌‌های اسرائیل و حماس، در طبقات مختلف، هرگز یکدیگر را ندیدند. آنها به‌‌‌نوبت برای اطلاع از آخرین موقعیت دشمن خود وارد دفتر نخست‌‌‌وزیر قطر می‌شدند. گاهی اوقات ماهیت ساختار فرماندهی حماس مانع پیشرفت می‌شد که رهبرانش در قطر را ملزم می‌‌‌کرد تا جزئیات خاصی را با همتایان خود در غزه که همگی مخفی هستند و دسترسی به آنها سخت است بررسی کنند.
مک گورک و ویتکاف نیز اغلب با روسای مربوطه خود تحولات را چک می‌‌‌کردند. به گفته یک فرد آشنا، در برخی مواقع، مک گورک با بایدن صحبت می‌‌‌کرد درحالی‌‌‌که ویتکاف، چند متر دورتر، با ترامپ یا تیمش تلفنی گفت‌وگو می‌‌‌کرد.«محمد الخلیفی» وزیر مشاور در امور خارجی قطر گفت: «ما کلمه به کلمه، جمله به جمله و فرمول به فرمول مذاکره می‌‌‌کردیم. این امر از نظر ذهنی و جسمی خسته‌‌‌کننده می‌شود». به گفته سه نفر از آشنایان، بزرگ‌ترین موفقیت نزدیک به نیمه‌‌‌شب یکشنبه (23 دی ماه) بود. به گفته یکی از افراد مطلع، شیخ محمد به این دو آمریکایی گفت که اگر اسرائیل بتواند دو سازش دیگر انجام دهد، «این معامله می‌تواند بسته شود.»
مک گورک و ویتکاف با هم از راهرو به سمت اتاق اسرائیلی‌‌‌ها رفتند؛ جایی که مذاکره‌‌‌کنندگان تلفنی با نتانیاهو در حال صحبت بودند. آمریکایی‌‌‌ها با پیوستن به این تماس، به نخست‌‌‌وزیر اسرائیل گفتند که در صورت موافقت وی با اندکی افزایش در تعداد زندانیان درگیر در مبادله و همچنین اندکی کاهش در عمق منطقه حائل، می‌توان به توافق رسید. پس از یک جدال درازدامن به زبان عبری بین نتانیاهو و تیمش، آنها مصالحه کردند. آمریکایی‌‌‌ها بازگشتند تا شیخ محمد را در جریان قرار دهند. به گفته یکی از افراد آشنا به این مذاکرات، نخست‌‌‌وزیر قطر به نمایندگان گفت: «ما یک معامله خواهیم داشت.» پس از یک سال شکست، حوالی نیمه‌‌‌شب یکشنبه (23 دی‌‌‌ماه)، آنها فکر کردند که توافقی در دست دارند، مشروط به مشاجره بر سر «جزئیات کوچک نهایی». بااین‌‌‌حال، چهارشنبه مشکلات بیشتری به وجود آمد. با برنامه‌‌‌ریزی خبری برای عصر، حماس ناگهان تلاش کرد تا بحثی را در مورد اینکه نیروهای اسرائیلی چه مقدار زمین را در امتداد مرز بین مصر و غزه در کنترل خواهند داشت، دوباره مطرح کند.
سپس، پس ‌‌‌از آن که رهبران مصر و قطر حماس را متقاعد کردند که از این خواسته عقب‌‌‌نشینی کند، اسرائیل برای شفاف‌‌‌سازی بیشتر در مورد اینکه کدام اسیران فلسطینی آزاد خواهند شد، فشار آورد. هزاران مایل دورتر، در دفتر بیضی‌‌‌شکل، جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی، با بایدن و معاون رئیس‌‌‌جمهور کامالا هریس، منتظر اخبار مک گورک نشسته بودند. به گفته یکی از آشنایان به این بحث‌ها، حتی زمانی که شیخ محمد سرانجام چهارشنبه‌‌‌شب (26 دی‌‌‌ماه) این معامله را اعلام کرد، هویت آخرین زندانیان توسط دو طرف هنوز در حال روشن شدن بود. اما یکی دیگر از افراد آشنا به این مباحث گفت، مک گورک و ویتکاف به‌‌‌اندازه کافی اطمینان داشتند که به روسای خود اطلاع دهند که آتش‌‌‌بس حاصل خواهد شد. آن کشمکش نهایی تا روز پنج‌شنبه (27دی‌‌‌ماه) ادامه یافت و مک گورک و ویتکاف در نهایت همان شب قطر را ترک کردند. این معامله تثبیت شد و به‌‌‌این‌‌‌ترتیب، تعاملات مک گورک و ویتکاف یکی از غیرمحتمل‌‌‌ترین ترکیب‌‌‌ها در تاریخ دیپلماتیک بود.