بزرگنمايي:

پیام فارس - وطن امروز /متن پیش رو در وطن امروز منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
میلاد جلیل‌زاده| ترور سردار سلیمانی نه‌تنها مغایر قوانین بین‌المللی بود، بلکه طبق قوانین خود آمریکا هم چنین اقدامی محمل حقوقی نداشت. دولت وقت ایالات متحده در توضیحی که برای این اقدام به کنگره ارسال کرد به قانونی در سال 2002 ارجاع داد که طبق آن دولت آمریکا می‌توانست به عراق حمله کند اما این توضیح پذیرفته نشد و الیوت انگل، رئیس کمیته امور خارجی مجلس نمایندگان گفت: «مجوز سال 2002 برای برخورد با صدام حسین به تصویب رسید و این قانون هیچ ربطی به ایران یا مقامات دولتی ایران در عراق نداشت».
به عبارتی مساله حقوقی شهادت سردار سلیمانی همچنان لاینحل باقیمانده؛ چنانکه دادگاهی در عراق هم برای ترامپ به دلیل این اقدام حکم بازداشت صادر کرد و اگر او به واقع در آن کشور بازداشت و محاکمه شود، نهایتا حکم اعدام برایش صادر خواهد شد. اینکه چنین اقدامی برای خود آمریکا چه دستاوردی می‌توانست داشته باشد، محل بحثی جداگانه است. جو بایدن در ایام انتخابات ریاست‌جمهوری ضمن ایراد جملات گستاخانه‌ای درباره شهید سلیمانی از این قبیل که «از مرگ او هیچ‌کس ناراحت نیست، زیرا سربازان آمریکایی زیادی را کشته بود»، به اقدام ترامپ درباره ترور این شخصیت اعتراض کرد، زیرا هیچ دستاوردی برای آمریکا نداشت. اما حتی اگر تمام محاسبات استراتژیک بگویند چنین اقدامی در نسبت با هزینه‌های متعاقب آن صرفه خاصی ندارد، از شخصیت‌هایی نظیر ترامپ باز هم توقع نمی‌رود که امتناع از چنین تصمیمی را به راحتی بپذیرند. او چنانکه شاید اکثر مردم دنیا هم فهمیده‌اند، فردی است با علاقه جنون‌آمیز و مفرط به دیده شدن؛ یک شخصیت نمایشی محض. ترور قاسم سلیمانی تنها و تنها از چنین فردی برمی‌آید و این در حالی است که به نظر نمی‌رسد او منافع خودش را به عنوان یک شومن عاشق دیده شدن هم در این‌باره خوب تشخیص داده باشد. ترامپ از این جهت شباهت‌هایی با بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی دارد و می‌بینیم که شخصیت نمایشی بی‌بی و میل مفرط و جنون‌آمیزش به خودنمایی و قدرت‌نمایی، منجر به ایجاد یک تنفر عمومی از خود او و رژیم تحت امرش در همه دنیا شده است. به طور مثال انتشار ویدئویی از آخرین لحظات مبارزه یحیی سنوار، دبیرکل حماس، در دستگاه ذهنی خود صهیونیست‌ها و شخص نتانیاهو یک نوع نمایش اقتدار بود اما به فاصله چند ساعت همه جهان با این قهرمان راست‌قامت و تسلیم‌ناپذیر همدلی کردند و از ژاپنی‌ها که در شرقی‌ترین نقطه زمین او را سامورایی خواندند تا مردم آمریکای لاتین که در غربی‌ترین نقطه زمین به مانند چگوارا لقب فرمانده به او بخشیدند و خیلی‌ها این مرد را با قهرمان‌ها و اساطیر بومی و ملی خودشان تطبیق دادند. مساله شخصیت‌های نمایشی معمولا این است که در برابر طیف محدودی از مخاطبان اجتماعی شرطی می‌شوند و تصویر بزرگ‌تر از جامعه جهانی را نمی‌بینند. مثلا نتانیاهو فقط جامعه صهیونیست‌ها را می‌بیند و ترامپ فیل‌های آمریکایی را. ترور سردار سلیمانی به او درجه‌ای بالاتر از سپهبد داد و برای ابد مانع بازنشستگی‌اش شد و کاری کرد که اتفاقا بیشتر از هر کس و هر گروهی در این دنیا، باید یک شخصیت نمایشی را بسوزاند و عصبانی کند. سلیمانی شهید شد و به افق تاریخ پیوست. خود ترامپ در کمپین انتخاباتی سال 2024 بسیار از ترور نافرجامش بهره تبلیغاتی برد تا جایی که این اتفاق را اقدامی طراحی شده از جانب خودش قلمداد کردند که اگر این ظن درستی باشد، یعنی او بعد از قتل شهید سلیمانی فهمیده که یک انسان با کشتی کج و همسر جوان و خوش‌لباس یا تفاخر به دارایی‌هایش عزیز و قهرمان نمی‌شود، بلکه گاهی حتی شکست و بر خاک افتادنی سلحشورانه است که می‌تواند چنین تصویری بسازد. البته حتی ترور مضحک ترامپ در سفرش به پنسیلوانیا هم فقط به مذاق هواداران خودش خوش آمد و در سطح دنیا از او قهرمان نساخت. اساسا شخصیت‌هایی از این قبیل نمی‌توانند آنقدر ساحت اسطوره‌ای و قهرمانی پیدا کنند که امثال حاج‌قاسم پیدا می‌کردند. رسیدن به این ساحت فقط از افرادی برمی‌آید که اتفاقاً دغدغه چندانی بابت دیده شدن ندارند و نمایشی نیستند. به تعبیر امام(ره)، کسانی که به خدا، به جزا و به عطا قائلند، تعقل دیگری دارند که باعث می‌شود «یک کسی جان خودش را بدهد و یک جان بالاتر بگیرد». اتفاقا تعابیری که خود آمریکایی‌ها درباره قاسم سلیمانی به کار برده‌اند را اگر به دقت بررسی کنیم و هاله معنایی اطراف واژه‌ها و عبارات را بسنجیم، می‌بینیم بی‌نیازی به دیده شدن از سر و روی این شخصیت می‌باریده و آنها همین را فهمیده‌اند. معروف‌ترین عبارت در این زمینه «فرمانده در سایه» است که به تاریخچه خلق و سپس فراگیری آن در ادامه اشاره خواهد شد و تعبیر سلیمانی به «دشمن محترم» هم چیزی است که ترامپ تا ابد باید آرزوی به دست آوردن آن از جانب دیگران را بر دلش نگه دارد، چرا که او حتی برای متحدانش هم یک «دوست نامحترم» و مصلحتی است و مثلا فردای حمله طرفداران ترامپ به کنگره آمریکا که در آنجا به در و دیوار مدفوع مالیدند و رفتند، بنیامین نتانیاهو هم رئیس‌جمهور آمریکا را در توییتر آنفالو کرد و به عبارتی نخواست دیگر او را گردن بگیرد.

در ادامه مروری شده است بر آنچه شخصیت‌های سیاسی - اجتماعی و رسانه‌ای در سایر نقاط دنیا درباره حاج‌قاسم سلیمانی گفته‌اند که البته اینها نهایتا می‌‌تواند نمونه‌هایی از موارد متعدد دیگر باشد. این را هم باید در نظر گرفت که تمام این نقل قول‌ها مربوط به چند سال آخر عمر شهید سلیمانی یا ایام پس از شهادت او هستند و شاید خیلی از قضاوت‌های عمیق‌تر را باید در آینده و در اقطار تاریخ جست‌وجو کرد. تا همین جای کار عبارت‌هایی که حاج‌قاسم سلیمانی در زبان‌ها و فرهنگ‌های مختلف به آنها معروف شده، به خودی خود راهگشای فهم ذهنیت جوامع از این شخصیت است.
مرگ توهمات ضدایرانی با شهادت سلیمانی
تحلیل اینکه مردم منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا درباره سردار سلیمانی چه می‌اندیشند، نیاز به مقاله جداگانه‌ای دارد چون مناسبات حاکم بر این منطقه به واقع پیچیده است. از یک طرف مساله سوریه و نقش ایران و گروه‌هایی مثل حزب‌الله لبنان در آن برای بعضی از گروه‌های اجتماعی یا واحدهای سیاسی منطقه چالش‌برانگیز است و از طرف دیگر نوع بازیگری ایران در قبال مسائلی از قبیل محور مقاومت تحسین می‌شود. بلافاصله بعد از ترور حاج‌قاسم بسیاری از کشورهای منطقه مثل کویت، اردن، عربستان و بحرین در موضع‌گیری‌های‌شان بر کنترل بحران و جلوگیری از تشدید تنش‌ها تاکید کردند بی‌اینکه به مسبب اصلی تنش‌ها اشاره‌ای کنند. در کنار آن بعضی کشورهای دیگر همدلی‌های تلویحی یا علنی با ایران داشتند اما بحث افکار عمومی را باید در قالبی جداگانه نسبت به موضع‌گیری‌های رسمی دولت‌ها بررسی کرد. در این مورد در کل می‌شود گفت از آنجا که سردار سلیمانی به دست آمریکایی‌ها ترور شد، نوع مرگ او راه را بر خیلی از تفسیرهای متوهمانه و ستیزه‌جویانه بست. عده‌ای از اعراب که همیشه تلاش دارند ایران و آمریکا را در پشت پرده همدست جا بزنند و با این پارانویا، انفعال خودشان در برابر غرب و رژیم صهیونیستی را توجیه کنند، درباره شهادت حاج‌قاسم سلیمانی به سد محکم برخورد کردند. جدا از اینها در میان گروه‌های مقاومت منطقه‌ای که از پاکستان و افغانستان تا لبنان و یمن امتداد دارند، همان‌طور که انتظار می‌رود حاج‌قاسم سلیمانی به عنوان یک قهرمان و ابرمرد شناخته می‌شود. در منطقه غرب آسیا به حاج‌قاسم لقب «أقوى مسؤول أمنی»، یعنی قوی‌ترین صاحب‌منصب امنیتی در خاورمیانه داده شده است که البته با توجه به دست ماهر اعراب در شاعرانگی، می‌شد انتظار تعابیر پیچیده‌تری از آنها داشت.
فرمانده سایه
دکستر فیلکینز، نویسنده مجله آمریکایی نیویورکر در گزارش 10 هزار کلمه‌ای خود با موضوع معرفی سردار سلیمانی، به او لقب فرمانده سایه‌ها (Shadow Commander) یا «فرمانده پنهان» داد. این لقب پس از آن بارها در رسانه‌های دیگر مثل مجله آمریکایی آتلانتیک یا خبرگزاری فرانس 24 فرانسه و جاهای دیگر هم تکرار شد. این تعبیر به نقش فعال حاج‌قاسم در معماری امنیت غرب آسیا اشاره دارد که پروژه‌هایش در فضایی به دور از حاشیه و جنجال و خودنمایی پیش می‌رفت و حتی باید توجه داشت که عموم مردم خود ایران تا حوالی سال 93 نام او را هم نشنیده بودند. «جان مگ‌گوایر» یکی از افسران سابق سیا در عراق هم در همین رابطه به نیویورکر ‌‌گفت: «سلیمانی قدرتمندترین نیروی اجرایی در خاورمیانه است، در حالی که تا چند سال پیش هیچ‌کس حتی درباره او چیزی نشنیده بود».
پیش از آن هم «مک‌ کریستال» ژنرال آمریکایی، با اعتراف به توانمندی‌های فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ‌گفته بود: «قاسم سلیمانی جزو کاریزماتیک‌ترین رهبران نظامی جهان است اما کسی او را به‌درستی نمی‌شناسد». در واقع گمنامی سردار سلیمانی به‌رغم مقام بالای امنیتی‌اش و نفوذ و تاثیرگذاری قابل توجه او، برای خیلی از سیستم‌های امنیتی دنیا قابل درک نبود. معمولا افرادی که رده‌های میانی یا پایین‌تری در سیستم‌های امنیتی دارند گمنام هستند اما افرادی در سطح سردار سلیمانی با جلال و جبروت فراوانی ظاهر می‌شوند. یکی از دلایلی که باعث شد نه‌تنها پس از شهرت یافتن سردار سلیمانی که حتی پس از شهادت او همین لقب همراهش بماند ساده‌زیستی و رفتار صمیمانه‌اش بود که تیپ متعارف و کلیشه همیشگی مقاماتی در این سطح را در ذهن همه ناظران خارجی می‌شکست و آنها حس می‌کردند انگار در پس یک چهره ساده و خودمانی، شخصیتی دیگرگونه وجود دارد.
دشمن قابل احترام
یکی دیگر از توصیفاتی که مقام‌های آمریکایی درباره شهید سلیمانی داشتند، «دشمن قابل احترام» بود. نخستین بار ژنرال پترائوس، رئیس سابق ستاد مشترک ارتش آمریکا در مصاحبه‌ای به ویژگی‌های منحصربه‌فرد سردار سلیمانی پرداخت و گفت: ژنرال قاسم سلیمانی فردی بسیار توانمند، مدبر و دشمنی قابل احترام است. او بازی خود را بخوبی انجام می‌دهد. مدتی پس از آن باراک اوباما، رئیس‌جمهور اسبق آمریکا در یکی از دیدارهایش با حیدر العبادی، نخست‌وزیر اسبق عراق در سال 2014 میلادی درباره ژنرال سلیمانی گفت: «او دشمن من است، ولی برایش احترام ویژه‌ای قائل هستم». در پی این صحبت اوباما، جان کری، وزیر خارجه دولت او هم در یکی از دیدارهایش با محمدجواد ظریف گفت: برای یک بار هم شده مایلم ژنرال قاسم سلیمانی را از نزدیک ببینم. غیر از این هم بعضی دیگر از مقام‌های آمریکایی در جاهای مختلف و به بهانه‌های گوناگون به طور ضمنی اعتراف کرده بودند که سردار سلیمانی برای‌شان قابل احترام است. این اظهارات مربوط به قبل از ترور او می‌شد و پس از رخ دادن این جنایت، همه افراد از جناح‌های مختلف برای حراست از منافع ملی و ساختاری آمریکا اصل این اقدام را به عنوان جنایت تلقی نکردند. البته موارد شاذی مثل زلمای خلیل‌زاد، سفیر سابق آمریکا در امور افغانستان هم وجود داشت که اعتراف کرد: برخلاف اینکه مقام‌های آمریکایی سلیمانی را به جنگ‌افروزی متهم می‌کنند، او در ایجاد صلح در منطقه فعال بوده است. ترور سلیمانی؛ نماد شکست آمریکا مقابل فرمانده ایرانی است.
حیدر همیشگی
یکی از غریب‌ترین عبارت‌ها درباره سردار سلیمانی را مردم اسپانیایی‌زبان آمریکای لاتین به کار برده‌اند. رسانه‌های غربی به زبان اسپانیایی تولیدات متعددی علیه شخصیت سلیمانی انجام دادند که از جمله آنها می‌توان به گزارش‌های موهن یورونیوز و بی‌بی‌سی اشاره کرد اما مردم آمریکای لاتین به او لقب «حیدر همیشگی»(UN HEYDAR ETERNO) دادند. سوال این است: منظور از حیدر در این تعبیر چیست؟ منظور آنها دقیقا همان چیزی است که ما در نظر داریم؛ یعنی امیرالمومنین امام علی علیه‌السلام، اما آنها این شخصیت را از کجا شناخته‌اند و چرا از عبارت حیدر استفاده می‌کنند و نمی‌گویند علی؟ برای یافتن پاسخ این سوال می‌شود به آخرین صفحات از کتاب «خار و میخک» نوشته شهید یحیی سنوار مراجعه کرد. او در رمانش به تشییع جنازه یکی از شهدای مقاومت اشاره می‌کند که در آن فلسطینی‌ها شعار می‌دهند: «خیبر خیبر یا یهود، جیش محمد سوف نعود». از آنجا که مبارزات ضدامپریالیستی آمریکای لاتین عموما درونمایه چپ داشت و برای چپ‌ها فلسطین نقطه کانونی و نمادین مبارزه بود، نمادهای مقاومت مردم فلسطین هم برای‌شان حتی گاهی بیشتر از ما آشنا بود. آنها با حیدر کرار از طریق فلسطینی‌ها آشنا شدند؛ به عنوان دلاوری عدالت‌گستر که قبلا طرح‌واره فرو افتادن گنبد آهنین اسرائیل را با از جا کندن در خیبر در تاریخ اساطیر ثبت کرده است. حتی عین عبارات حیدر کرار را در بعضی متن‌های اسپانیایی‌زبان می‌توان یافت. عبارت «حیدر همیشگی» نخستین بار توسط یک روزنامه‌نگار شیلیایی به نام «پابلو ژوفره لیال» به کار برده شد و به‌سرعت به محبوبیت و فراگیری رسید. ژوفره در مطلع یادداشتی که این عبارت را در دل خودش داشت، نوشت: «سپهبد قاسم سلیمانی نماینده انسان فراموش‌نشدنی است که ما را به یاد سخن معروف فرمانده ارنستو چگوارا می‌اندازد که می‌گوید «بالاترین رتبه‌ای که نوع بشر می‌تواند به آن دست یابد، انقلابی بودن است».