بزرگنمايي:

پیام فارس - مهرگان پس از نوروز بزرگ ترین جشن ایرانیان باستان بوده‌ است.فلسفه ی جشن مهرگان سپاسگزاری از خداوند به خاطر نعمت‌ هایی که به انسان ارزانی داشته و نیز استوار کردن دوستی‌ ها و مهرورزی میان انسان ها است.جشن مهرگان نیز همانند نوروز با آیین یگانه و آداب و رسوم ویژه برگزار می‌شود.
جشن مهرگان یکی از قدیمی‌ترین و مهم‌ترین جشن‌های ایرانی است که به افتخار مهر یا میترا، خدای پیمان، راستی و دوستی در ایران باستان برگزار می‌شده است.
این جشن نمادی از نیکی و دوستی، برداشت محصولات و پایان فصل گرما و آغاز فصل سرما است.
تاریخ برگزاری مهرگان در تقویم ایرانی به روز 10 مهر ماه برمی‌گردد. جشن‌های مهرگان در زمان‌های گذشته با شکوه بسیار و با آیین‌های مختلفی چون نثار گل‌ها، اهدای هدایا و برپایی ضیافت‌های بزرگ جشن گرفته می‌شده است. این جشن همچنین به عنوان نمادی از برابری و برادری، جایی که همه افراد جامعه، اعم از شاه و رعیت، در کنار هم قرار می‌گرفتند، شناخته شده است.
در دوران مدرن، جشن مهرگان همچنان توسط بسیاری از ایرانیان در سراسر جهان جشن گرفته می‌شود و به عنوان فرصتی برای گردهمایی خانواده‌ها و دوستان، تجدید دوستی‌ها و نیز تأکید بر ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی محسوب می‌شود.
تاریخچه جشن مهرگان
قدمت جشن مهرگان به هزاره دوم پیش از میلاد بر می‌گردد و این مراسم بیش از 4 هزار سال قدمت دارد. دیرینگی جشن مهرگان دست کم تا دوران شاهان باستانی و بزرگ ایران باز می‌ گردد. فردوسی در شاهنامه به روشنی به این جشن کهن اشاره کرده‌ است.
پیش از هخامنشیان، جشن مهرگان «بغ یادی – بگ یادی» (bāgayādi) نام داشت که به معنای «یاد خدا – سپاسگزاری از خدا» بود. براساس متون اوستا،کتاب مقدس زرتشتیان، تقویم ایرانیان پیش از هخامنشیان دارای دو فصل تابستان و زمستان بود که نوروز جشن آغاز سال جدید و فصل تابستان، و مهرگان جشن آغاز نیمه دوم سال و فصل زمستان بوده.
ریشه و اساس کلمه مهر برمی گردد به واژه مشترک بین هند و ایران (میارا) این واژه در کتاب اوستا به صورت کلمه ایزد میترا به کار رفته است. مهر یا میترا در زبان فارسی به معنای «فروغ، روشنایی، دوستی، پیوستگی، پیوند و محبت» است و ضد دروغ، دروغ گویی، پیمان‌شکنی و نامهربانی کردن است. با توجه به بند 116 مهر یشت:
… مهر میان دو برادر نود و میان پدر و پسر صد درجه‌ است و میان پیروان ده هزار درجه ‌است.
برخی از صاحب نظران واژه مهر را عشق و دوستی معنا می کنند نه به معنای پیمان و قرارداد زیرا آنچه که در بین روابط خانوادگی جریان و معنا دارد عشق و دوستی است نه پیمان و قرارداد. مهر به معنای فروغ و روشنایی و خورشید نیز به کار رفته ‌است، در نخستین قرن میلادی میترائیسم در سراسر روم گسترش یافت و نقش نگاره‌های برجامانده تأکیدی از گسترش این آیین دارد. برخی از این نگارهای به جا مانده نوشته‌ای دارند با عنوان «sol invictus» به معنای «خورشید همواره پیروز». این نوشته به معنی دیگری از مهر یا میترا، «خورشید» تاکید می‌کند.
هاشم رضی ایران‌شناس و مترجم ایرانی واژه «گان» را پسوندی می‌داند برابر با معنی جشن؛ بنابراین می‌توان این جشن را «جشن مهر» یا «مهرگان» نامید. ولی این گفته برخلاف ادبیات کلاسیک فارسی است که در آن بیشتر شاعران از رودکی، پدر شعر فارسی تا دیگران عبارت «جشن مهرگان» را به کار برده‌اند.
در زمان های قدیم مهرگان با نام بغ یادی، بگ یادی bāgayādi به کار می‌رفته‌است، بر این اساس برخی بخش نخست این نام را baga بغ، خدا و بخش دوم را yāda ستایش و در کل به معنی «خدایان ستایش» می‌دانند. میترا در میان ایرانیان با لقب «بغ» بیان شده، به همین جهت احتمال اینکه منظور از «بغ» در بخش نخست واژه همان «میترا» و احتمال اینکه بخش دوم صورت صرف شده از yad به معنی «جشن» باشد در مجموع می‌توان آن را «جشن بغ»، «جشن میترا» یا «جشن مهر» ترجمه کرد.
تاریخچه
تاریخچه جشن مهرگان به هزاره دوم قبل از میلاد بر می گردد و بیشتر از 4000 سال قدمت دارد. دیرینگی این جشن دست کم تا دوران شاهان باستانی و بزرگی چون فریدون بازمی‌گردد. شاعر بزرگ فردوسی در شاهنامه به وضوح به کهن بودن و پیدایش این جشن در زمان پادشاه فریدون اشاره کرده است.
به روز خجسته سَرِ مهر ماه به سر برنهاد آن کیانی کلاه
زمانه بی اندوه گشت از بدی گرفتند هر کس ره بخردی
دل از داوری‌ها بپرداختند به آیین یکی جشن نو ساختند
نشستند فرزانگان شادکام گرفتند هر یک ز یاقوت جام
میِ روشن و چهرهٔ شاه نو جهان نو ز داد از سرِ ماه نو
بفرمود تا آتش افروختند همه عنبر و زعفران سوختند
پرستیدن مهرگان دین اوست تن‌آسانی و خوردن آیین اوست
اگر یادگارست ازو ماه و مهر بکوش و به رنج ایچ منمای چهر
زمان برگزاری جشن مهرگان
این جشن امروزه در روز دهم مهر ماه برگزار می‌ شود. با این حال برخی ایران‌ شناسان آن را نادرست می‌ دانند. البته بر اساس آنچه در شاهنامه ی فردوسی آمده، زمان برگزاری جشن مهرگان در آغاز ماه مهر و فصل پاییز بوده است و دست کم تا پایان دوره هخامنشی و احتمالاً تا اواخر دوره اشکانی نیز به همینگونه بوده. اما از این زمان و شاید در دوره ساسانی، جشن مهرگان به «مهر روز» یا شانزدهم ماه مهر منتقل شد. این جشن در «مهر روز» آغاز می‌ شد، شش روز به درازا می‌ انجامید و در روز «رام روز» به پایان می‌ رسید.
دلیل برگزاری جشن مهرگان
دلیل برگزاری جشن مهرگان در آغاز ماه مهر و اصولاً نامگذاری نخستین ماه فصل پاییز به نام مهر آن است که در مقاطعی از دوران باستان و همینطور در عصر هخامنشی، شروع پاییز، آغاز سال نو بوده و از همین روی نخستین ماه سال را به نام مهر منسوب کرده‌ اند.
تثبیتِ آغاز سال نو در هنگام اعتدال پاییزی با نظام زندگیِ مبتنی بر کشاورزیِ ایرانیان بستگیِ کامل دارد. می‌ دانیم که سال زراعی از ابتدای پاییز آغاز می شود و در پایان تابستان خاتمه می‌ یابد، قاعده‌ ای که هنوز هم در میان کشاورزان متداول است و در بسیاری از نواحی ایران جشن‌ های فراوان و گوناگونی به مناسبت فرارسیدن مهرگان و همینطور پایان فصل زراعی برگزار می‌ شود.
آیین‌های جشن مهرگان
آنگونه که از منابع موجود، همچون نگاره‌ ها و متون باستانی و نوشته‌ های مورخان و دانشمندان قدیم ایرانی و غیر ایرانی و نیز آثار شاعران و ادیبان دریافت می‌ شود، ایرانیان در جشن مهرگان تا حد امکان با جامه‌ های ارغوانی (یا دستکم با آرایه‌ های ارغوانی) گرد هم جمع می‌ شدند، در حالی که هر یک چند «نبشته‌ی شادباش» یا به قول امروزی، کارت تبریک برای هدیه به همراه داشتند. این شادباش‌ ها را معمولاً با بویی خوش همراه می‌ ساختند و در لفافه‌ ای زیبا می‌ پیچیدند.
در میان، خوان یا سفره‌ی مهرگانی که از پارچه‌ ای ارغوانی رنگ بود، «گل همیشه شکفته» می گذاشتندد و پیرامون آن را با گل‌ های دیگر تزئین می‌ کردند. امروزه نمی‌ دانیم که آیا «گل همیشه شکفته» نام گلی خاص بوده‌ یا نام عمومی گل‌ هایی که برای مدتی طولانی و گاه چندین ماه شکوفا می‌ مانند. در پیرامون این گل‌ ها، چند شاخه درخت گز، هوم یا مورد نیز قرار می دادند و انواعی از میوه‌ های پاییزی ترجیحاً به رنگ سرخ، به این سفره اضافه می‌ کردند؛ میوه‌ هایی مانند: سنجد، انگور، انار، سیب، به، ترنج (بالنگ)، انجیر، بادام، پسته و فندق.
ایرانیان پس از خوردن نان و نوشیدنی، به اجرای موسیقی و پایکوبی‌ گروهی می‌ پرداختند. در پایان مراسم، شعله‌ های فروزان آتش، نظاره‌ گر دستانی بود که به طور دسته‌ جمعی و برای تجدید پایبندی خود بر پیمان‌ های گذشته، در هم فشرده می‌ شدند.