بزرگنمايي:

پیام فارس - هم میهن /متن پیش رو در هم میهن منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
محسن صالحی‌خواه| حمایت مسکو از ایجاد کریدور زنگزور میان آذربایجان و نخجوان که از خاک ارمنستان می‌گذرد، به‌عنوان پا گذاشتن روی خطر قرمز ایران ارزیابی می‌شود.
فاصله چهل‌کیلومتری میان قلمرو جمهوری آذربایجان با جمهوری خودمختار نخجوان که جنوبی‌ترین نقطه خاک ارمنستان را تشکیل می‌دهد، مرز ایران و ارمنستان و مسیر دسترسی ایران به منطقه قفقاز است. با ایجاد کریدور میان این دو نقطه، منافع ایران با خطر مواجه می‌شود.
به دنبال این اظهارنظر مقام وزارت خارجه روسیه، مجتبی دمیرچی‌لو، دستیار وزیر امور خارجه و مدیر کل اوراسیا ضمن احضار سفیر روسیه در تهران (الکسی ددوف) به وزارت خارجه مراتب اعتراض جمهوری اسلامی ایران را به وی ابلاغ کرد و احترام به حاکمیت ملی، تمامیت ارضی و منافع متقابل کشورها را، ضامن صلح پایدار و زمینه‌ساز همکاری‌های منطقه‌ای در قفقاز ذکر کرد.
گفته می‌شود که سفیر ایران در روسیه نیز مراتب اعتراض ایران را به مسکو ابلاغ کرده است. به گزارش تسنیم، به دنبال سفر ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه به باکو، سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه این کشور در مصاحبه با کانال یک روسیه گفت: ما طرفدار انعقاد سریع یک معاهده صلح میان باکو و ایروان و رفع انسداد ارتباطات هستیم.
وی دولت ارمنستان را مانع این مهم توصیف کرد و افزود: متأسفانه این رهبری ارمنستان است که در توافقنامه امضاشده توسط نخست‌وزیر پاشینیان، در مورد ارتباطات از منطقه سیونیک ارمنستان، کارشکنی می‌کند. این موضع وزیر امورخارجه روسیه، موجب تفاسیر مختلف از سوی رسانه‌ها و گمانه‌زنی درمورد تمایل مسکو برای بازشدن کریدور موسوم به «زنگزور» شد که مسیر شرق به غرب از جمهوری آذربایجان تا منطقه نخجوان از طریق خاک ارمنستان خواهد بود.
مقامات ارشد ایران بارها در دیدارهای مختلف با مقامات روسیه، جمهوری آذربایجان، ارمنستان و ترکیه بر مخالفت صریح تهران با این کریدور که تغییر ژئوپلیتیکی در مرزها و منطقه را به همراه خواهد داشت، اعلام کرده‌اند. حساسیت به این موضع روسیه پس از اظهارات اخیر «ماریا زاخارووا»، سخنگوی وزارت خارجه روسیه تشدید شد. وی در اظهاراتی گفت که زنگزور مسیری است که می‌تواند قلمرو اصلی آذربایجان را به نخجوان از طریق سیونیک ارمنستان متصل کند.
حتماً در چارچوب گفت‌وگو‌های صلح سه‌جانبه با ارمنستان رفع انسداد زنگزور مورد بحث قرار می‌گیرد. وقتی که از وی درباره موضع ایران سوال شد، زاخارووا خطاب به خبرنگاران گفت: «ما نگرانی طرف ایرانی را در مورد کریدور زنگزور دیده‌ایم که باید برای شفاف‌سازی با تهران تماس بگیرید. اما موضع مسکو در این مورد کاملاً قطعی است. ما براساس این واقعیت پیش می‌رویم که راه‌حل باید برای ارمنستان، آذربایجان و همسایگان منطقه قابل قبول باشد.» ایران در بالاترین سطح یعنی مقام رهبری با ایجاد این کریدور مخالفت کرده است.
سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان نیز در اظهاراتی گفت: «هر تهدیدی علیه تمامیت ارضی همسایگان ما، یا ترسیم دوباره مرزها، چه در شمال باشد، چه در جنوب، چه در شرق و چه در غرب، کاملاً غیرقابل‌قبول است و برای ایران خط قرمز به شمار می‌رود.» عراقچی پیش از این نیز برخی مسیرهای اطراف ایران را نه‌تنها متعارض با منافع ملی، بلکه متعارض با امنیت ملی ایران خوانده بود.
در چنین شرایطی، اعلام حمایت روس‌ها از ایجاد این دالان باعث اعتراض ایران شده است. درحالی‌که آن‌ها می‌دانند ایران خط قرمز خود در ورودی منطقه قفقاز را ترسیم کرده. پیش از این، روس‌ها درباره حاکمیت ایران بر جزایر سه‌گانه نیز اظهارنظرهایی خلاف منافع ایران داشتند. به گزارش خبرگزاری ریانووستی، سرگئی کوپیرکین، سفیر روسیه در ارمنستان اعلام کرد که مسکو آماده است تا به میزبانی مذاکرات بین ارمنستان و آذربایجان در زمینه آماده‌سازی معاهده صلح بین دو کشور ادامه دهد. مهدی سبحانی، سفیر ایران در ارمنستان نیز گفت که خواب‌ها درباره زنگزور تعبیر نخواهد شد.
مرز ارمنستان خط قرمز ایران است
حسن بهشتی‌پور، تحلیلگر مسائل بین‌الملل معتقد است که مسئله زنگزور، یک مسئله ملی است و باید به آن توجه خاصی داشت. او در گفت‌وگو با هم‌میهن اظهار داشت: «ایران از طریق آذربایجان و ارمنستان به قفقاز جنوبی و از آن طریق به اروپا دسترسی دارد. مرز 40 کیلومتری میان ایران و ارمنستان از این نظر بسیار مهم است. اول به دلیل اینکه پیوستگی سرزمینی میان کشورهای ترک‌زبان از طریق ترکیه، نخجوان و آذربایجان را می‌گیرد که سیاست‌های پان‌ترکیستی آنکارا را به دنبال ‌داشت. دوم به این دلیل که مسیر دسترسی به گرجستان و از آنجا به دریای سیاه است و سوم اینکه به ایران تنوع دسترسی در قفقاز جنوبی را ارائه می‌کند.» 
او درباره منافع باکو در این کریدور گفت:‌ «آذربایجان بعد از اینکه ارمنی‌های قره‌باغ را کوچاند، به این وهم دچار شد که می‌تواند ادعای تاریخی زنگزور را احیا کند. در توافق آتش‌بس 2020 مسکو، این بند قید شد که آذربایجان بتواند از طریق ارمنستان به نخجوان دسترسی پیدا کند. این کلمه دسترسی از طرف جمهوری آذربایجان مورد سوءاستفاده قرار گرفته و ریشه ادعایش درباره زنگزور و کریدور آن است. چون آذربایجان در جایگاه پیروز جنگ قرار دارد، سعی می‌کند این خواسته خود را به ارمنستان تحمیل کند.
درحالی‌که ادعایش از هیچ لحاظ پذیرفته نیست. خواست آنان که پیوستگی میان آذربایجان، نخجوان، ترکیه و اروپاست، به معنای نقض حاکمیت ملی و تمامیت ارضی ارمنستان است. مرز ایران و ارمنستان را هم از بین می‌برد که ایران با آن کاملاً مخالف است.» بهشتی‌پور اضافه کرد: «ارمنستان می‌گوید آذربایجان اگر دسترسی بیشتر می‌خواهد، از جاده‌های این کشور استفاده کند و حق ترانزیت پرداخت کند. طی سی سال گذشته آذربایجان از طریق ایران به نخجوان دسترسی کامل داشته است. دسترسی‌اش قطع نیست. ولی اینکه خطی به عرض 5 و طول چهل کیلومتر در این کشور بکشد، پذیرفته نیست؛ دالانی که مرز ایران و ارمنستان را از بین می‌برد. دسترسی به گرجستان و دریای سیاه برای ایران اهمیت زیادی دارد. آذربایجان به صورت رندانه سعی می‌کند با حمایت ترکیه، پذیرش این مسئله را به ارمنستان تحمیل کند. طبیعی است که هیچ عقل سلیمی این مسئله را نمی‌پذیرد.»
تحلیلگر مسائل بین‌الملل تاکید کرد: «از سال 2018 که نیکول پاشینیان در ارمنستان به قدرت رسید، فاصله بین روسیه و ارمنستان بیشتر شد. چون پاشینیان گرایش‌های غربی دارد و به اتحادیه اروپا و آمریکا نزدیک است. وقتی آذربایجان مناطقش را آزاد کرد، ارمنستان از روسیه انتظار داشت که طبق پیمان جمعی میان هفت کشور از جمله روسیه و ارمنستان، مسکو برای حمایت از آنان وارد عمل شود.
اما روس‌ها این کار را در جنگ اخیر قره‌باغ نکردند. چون با پاشینیان مشکل داشتند و یک قرارداد 5 میلیارد دلاری هم با علی‌اف بسته بودند. می‌توانیم به اصطلاح بگوییم که می‌خواستند فشاری بر پاشینیان بیاورند که در سیاست‌هایش تجدیدنظر کند. الان روسیه مدعی زنگزور شده، چون طبق همان توافق آتش‌بس مسکو که مورد استفاده آذربایجان قرار گرفته، امنیت مناطق مورد اختلاف دو طرف از سوی روس‌ها برقرار می‌شود. دنبال فرصتی هستند که بتوانند جایگاه خود را در جنوب ارمنستان محکم کنند و حضور مؤثری در قفقاز جنوبی داشته باشند. ارمنستان وابستگی زیادی به روسیه دارد. همین الان 75 درصد انرژی این کشور از سوی روسیه تامین می‌شود. می‌خواهند با استفاده از این حضور، سیاست غرب‌گرایی پاشینیان را تغییر دهند.» 
او اضافه کرد: «ترکیه برای اتصال از طریق نخجوان، زنگزور، آذربایجان، دریای خزر، آسیای مرکزی و استان سین‌کیانگ در شمال چین دنبال این دالان است. اینکه چقدر این سیاست قابلیت اجرا دارد، یک بحث جداگانه است. اما در حال حاضر آن‌ها از سیاست آذربایجان حمایت می‌کنند.» 
بهشتی‌پور بر منافع کشورهای غربی در این پروژه تاکید کرد و گفت: «کشورهای غربی و به‌طور مشخص آمریکا و فرانسه از کشیده شدن این کریدور ناراضی نیستند اما با حضور روسیه در ارمنستان مخالفند. چون دنبال حضور خود در این منطقه هستند. با گسترش روابط ایران و ارمنستان نیز موافقت ندارند. آن‌ها با ایجاد کریدور یعنی خط ترانزیت موافق هستند اما با استفاده از ظرفیت ارمنستان؛ نه آن‌طور که حاکمیت این کشور را نقض کند و باعث استقرار روس‌ها در منطقه شود.»
تحلیلگر مسائل بین‌الملل اظهار داشت: «نکته مهم این است که در این شرایط ایران برای همه طرفین ماجرا روشن کرده که اگر توافقی انجام شود، نباید مخل نظم مرز مشترک بین ایران و ارمنستان باشد. ایران در این موضوع بسیار جدی ا‌ست. حدود دو سال پیش با هماهنگی ارمنستان یک پل شناور روی ارس زدند و تانک‌های ایرانی داخل خاک ارمنستان شدند و در آن کشور مانور مشترک برگزار کردند. پیام این بود که مخالفت ایران صرفاً یک موضع‌گیری سیاسی نیست و هیچ‌کس حق ندارد مرز تاریخی میان دو کشور را از بین ببرد. ایران طی 30 سال گذشته همه جور خدماتی به آذربایجان داده است تا دسترسی‌اش به نخجوان قطع نشود. بنابراین آذربایجان بهانه‌ای ندارد که بخواهد مسئله زنگزور را زنده کند.»