بزرگنمايي:

پیام فارس - فرهیختگان /متن پیش رو در فرهیختگان منتشر شده و بازنشر آن در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
شاید در هیچ دوره از انتخابات‌های ریاست‌جمهوری تا این اندازه ویژگی‌های قومیتی برجسته نشده بود. حتی در اوج رقابت‌های سال 88 میرحسین موسوی نتوانست با تکیه بر اینکه داماد «لرهاست» و اصالتی «ترکی» دارد، کارزار انتخابات را ببرد و اصلا موضوعیتی پیدا نکرد. اما در این دوره فاصله آرای مسعود پزشکیان از سعید جلیلی، در شهرهای آذری‌زبان توانست برای او تعیین‌کننده باشد و او را با فاصله 3 میلیونی از سعید جلیلی پیش بیندازد. این جذب رای که در سایه نبوده و در ایده گفتمانی نامزدهای انتخاباتی برجسته شد، منجر به ایجاد حساسیتی در جذب رای به این شیوه شده است. به همین بهانه با رحمان قهرمان‌پور، کارشناس مسائل سیاسی گفت‌وگو کردیم که در ادامه می‌خوانید. 
سبد رای جغرافیایی پزشکیان را پیروز انتخابات کرد
رحمان قهرمان‌پور، کارشناس مسائل سیاسی معتقد است مدل رأی‌دهی در ایران تغییر نکرده و در این باره گفت: «اینکه بگوییم این دوره متفاوت شده و رأی قومیتی داریم، نبوده است. نامزدها در دوره‌های مختلف از استان خودشان بیشترین رأی را جذب کرده‌اند. پزشکیان یک سیاستمدار منطقه‌ای است. به این معنا که بعد از اینکه وی وزیر بهداشت شده و دوره‌اش تمام شد خانه‌نشین نشد یا کار دیگری انجام نداد بلکه کارش را در سیاست ادامه داد. پزشکیان مثل سناتورهای آمریکای لاتین و برزیل سیاستمدار منطقه‌ای است. علت اینکه رأی پزشکیان در استان‌های شمال غرب زیاد شده، همین است. وی نه‌تنها در استان آذربایجان شرقی بلکه در آذربایجان غربی و اردبیل و حتی کردستان رأی بالایی داشت. اگر پزشکیان رأی قومیتی داشت چطور توانست رأی کردها یا بلوچ‌ها را به دست آورد؟ این اشتباهی است که در بحث‌های سیاسی صورت می‌گیرد. هر وقت در ایران نامزدی از حقوق اقلیت‌ها از سنی‌مذهب‌ها و کردها حمایت کرده رأی‌دهندگان این اقلیت‌ها به آن نامزد تمایل بیشتری نشان دادند. این مدل رفتاری همه رأی‌‌دهندگان بوده است. الان هم همین است. پزشکیان از حقوق اقوام و اقلیت‌ها صحبت کرده و این مدل تکرار شده است. استان‌های مرزی مثل بلوچستان و کردستان و کرمانشاه و آذربایجان غربی به او رأی دادند. کروبی هم به همین شکل رأی لرها را داشت و کسی نگفت رأی او قومیتی است. رأی قومیتی در جاهایی است که شکاف عمیق قومی وجود دارد؛ مثل نیجریه و اندونزی. در اینجا رأی قومیتی معنا پیدا می‌کند. یعنی اکثریت رأی‌دهندگان به کسی که از قومیت آنها نباشد، رأی نمی‌دهند. ما اینجا چنین چیزی نداشتیم. مهرعلیزاده هم آمده بود و اگر قرار بود کسی رأی قومیتی بدهد از استان‌های ترک‌نشین بیشترین رأی را به دست می‌آورد. اما چرا چنین نشد؟ چون او سیاستمدار منطقه‌ای نبود. همتی هم که در دور قبل شرکت کرد، رأیی به دست نیاورد و اگر قرار بود رأی قومیتی باشد استان‌های شمالی به همتی رأی می‌دادند. مفهوم قومیتی به این معناست که مثلا من به کسی رأی می‌دهم از قومیت من باشد. چیزی که باعث شد پزشکیان رأی بیاورد این بود که او یک سبد رأی بزرگ داشت. ما به آن می‌گوییم سبد رأی جغرافیایی. یعنی هرکس از استان خود کاندیدا می‌شود در استان‌های هم‌جوار هم نفوذ دارد. مثلا آقای رئیسی در خراسان رضوی، خراسان جنوبی و خراسان شمالی رأی داشت. چرا در آن مورد گفته نمی‌شود که رأی ایشان قومیتی بوده؟ این تحلیل که با جدا شدن رأی استان‌های ترک‌نشین، پزشکیان بازنده می‌شود هم درست نیست. یعنی مفهوم رأی قومیتی با نحوه رأی‌دادن اقوام دو مقوله متفاوت است. اقلیت‌ها در هر کشوری وقتی نامزدی از آنها دفاع کند رأی بیشتری به آن می‌دهند. این به معنای رأی قومیتی نیست یعنی کردها و لرها و بلوچ‌ها به پزشکیان رأی می‌دهند. اگر رأی پزشکیان قومیتی بود چرا بلوچ‌ها و لرها به او رأی دادند؟ خاتمی در 76 از حق سنی‌ها دفاع کرد و بلوچ‌ها به او رأی دادند. روحانی سال 92 از احیای دریاچه ارومیه حرف زد چرا اینها را به یاد نمی‌آوریم؟ این تحلیل که بگوییم پزشکیان به‌خاطر رأی قومیتی برنده شده با مدل‌های رأی‌دادن استان‌ها در ایران سازگار نیست.»
پزشکیان، سیاستمدار منطقه‌ای است
این کارشناس مسائل سیاسی معتقد است آن چیزی که در دوره‌های قبل هم در انتخابات ریاست‌جمهوری داشتیم در همین دوره هم تکرار شده اما تفاوتی دارد. او درباره این تفاوت گفت: «فرض کنید وقتی خاتمی از یزد کاندید می‌شود شاید رای استان خود را داشته باشد و بقیه چندان او را هم‌استانی ندانند. اما در استان‌های شمال غرب چون قرابت فرهنگی و زبانی وجود دارد، ممکن است رأی بیشتر باشد؛ اما تاکید می‌کنم که پزشکیان یک سیاستمدار منطقه‌ای بود. این فرق می‌کند با مهرعلیزاده که ایام انتخابات ترکی صحبت می‌کرد و بیشتر از یک میلیون رأی هم نداشت. اگر مهرعلیزاده از آذربایجان 4 یا 5 میلیون رأی می‌آورد، می‌شد گفت که رأی قومیتی است. پزشکیان اما در همین انتخابات مجلس به زبان کردی از نامزدی محمدقسیم عثمانی در بوکان دفاع کرده و او رأی آورده است. در سال‌های گذشته برای خیلی از نامزدهای شهرهای خودشان حرف زده و از آنها دفاع کرده. قاضی‌پور از وی دفاع کرده نه به‌خاطر اینکه ترک هستند بلکه به‌دلیل اینکه پزشکیان در استان‌های شمال غرب سیاستمدار فعالی بوده و موضع‌گیری کرده و برای خود برندسازی کرد و در حوادث ساکت نبود. از نامزدهای اصلاح‌طلب دفاع کرده و یک چهره شناخته‌شده‌ای در شمال غرب است. در‌حالی‌که مهرعلیزاده، مردم آذربایجان او را نمی‌شناسند چون فقط ایام انتخابات می‌گفت من ترک هستم به من رأی بدهید. کسی به صرف قومیتی بودن که فلان شخص هم‌قوم من است که رأی نمی‌دهد. پزشکیان علاوه‌بر اینکه خودش نماینده تبریز بود، همیشه در سطح منطقه‌ای فعال بوده و در استان‌های مختلف رفت‌وآمد داشته است. بنابراین برند و اعتباری داشته و در ریاست‌جمهوری هم این موضوع کمکش کرده است.»
تاکید بر قومیت‌گرایی پزشکیان فضاسازی انتخاباتی بود
قهرمان‌پور پررنگ نشان ‌داده شدن قومیت‌گرایی در پزشکیان را حاصل از جامعه قطبی‌شده دانسته و گفت: «این انتخابات قطبی شد و حمله‌ها و تخریب‌هایی صورت گرفت. وقتی جامعه به این صورت قطبی شده و در موضوعات مختلف اجماع نظر ندارد در انتخابات تجلی پیدا می‌کند. نامزد از خودش دوقطبی نمی‌سازد. درمورد آزادی‌های سیاسی و اجتماعی و حجاب و فیلترینگ و تحریم‌ها دو قطب مخالف یکدیگر داریم. این در انتخابات هم خود را نشان می‌دهد. جلیلی یک قطب و پزشکیان قطب دیگر بود. این به این معنا نیست که اینها به‌صورت موقت فضا را دوقطبی می‌کنند. واقعیت جامعه همین است. همین طیف سلطنت‌طلب‌ها را ببینید. بخشی از کسانی که این حرف‌ها را درمورد پزشکیان مطرح کردند اپوزیسیون سلطنت‌طلب بودند و می‌خواستند مردم مشارکت نکنند. مساله اینها این بود که مشارکت کاهش پیدا کند. اما کسانی که در ایران بودند و دغدغه‌های هویتی داشتند از پزشکیان حمایت کردند. بخشی از طرفداران طیف ناسیونالیسم یا ایرانشهری و طرفداران طباطبایی از پزشکیان حمایت کردند؛ بنابراین 1. اینکه این حساسیت وجود دارد ناشی از این است که جامعه دچار قطبش سیاسی-اجتماعی شده و 2. بخشی از آن تاکتیک انتخاباتی بود. برخی هم در داخل به آن دامن زدند.»
خبری از مسائل استان‌ها در کمپین‌های انتخاباتی نبود
قهرمان‌پور با اشاره به اینکه در این دوره انتخابات موضوع چندان برجسته‌ای نداشتیم، گفت: «حتی موضوع هسته‌ای و برجام هم آنقدر برجسته نشد. یکی از دلایلی که استان‌های مرکزی مشارکت کمتری داشتند، واقعیت این است که موضوعات این استان‌ها نمودی در کمپین‌های انتخاباتی نداشت. نشست زمین و بحران آب در اصفهان و کرمان و یزد، آلودگی هوا در اراک و شازند و حاشیه‌نشینی و اتباع خارجی در مناظرات موردبحث قرار نگرفت. متاسفانه در این مناظرات این دغدغه‌های بخشی از مردم مرکز بازتاب پیدا نکرد. مساله فرونشست زمین در اصفهان مساله‌ای نیست که بتوان به‌راحتی از کنارش گذشت. امسال موضوعات کمی در کمپین مطرح شد و یکی از دلایلش این بود که در دور دوم، چون رقابت دوقطبی شد کمپین‌های منفی هم از جانب اصلاح‌طلب‌ها و هم از جانب اصولگرایان تشدید شد. این کمپین‌های منفی این مهلت را به نامزدها نداد ‌‌موضوعاتی که دغدغه بخشی از مردم کشور است باز کنند و در موردش حرف بزنند.»
پزشکیان چطور می‌تواند برچسب قومیت‌گرایی را از خود جدا کند؟
قهرمان‌پور در ادامه اتهامات وارد‌شده به پزشکیان را بحث‌برانگیز دانسته و معتقد است‌ طرح چنین موضوعاتی تمامی ندارد. وی توضیح داد: «مثلا شما به فردی اتهام می‌زنید که تو ملی‌گرا نیستی. او باید چه‌کار کند؟ در کشورهایی که حاکمیت قانون وجود دارد و مرز مشخص حقوقی و قانونی وجود دارد این را به‌مثابه اتهام در نظر می‌گیرند. مثلا در دهه 40 هر کس از دیگری خوشش نمی‌آمد به او می‌گفت غرب‌زده. غرب‌زده کسی بود که کتاب‌های فلسفی می‌خواند. مثلا شما می‌گویید فلانی قومیت‌گراست. فرض کنید کسی که امکانات به استان‌ها داده قومیت‌گراست؟ مثلا اینکه حسن روحانی گفت اولین اولویت من احیای دریاچه ارومیه است کار قومیتی کرد؟ سفرهای استانی احمدی‌نژاد قومیتی بود؟ اینکه کسی در روستایی به دنیا آمده باید به او بگوییم قومیت‌گرا؟ این اتهام بی‌اساس و بی‌موردی است. آن شخص چطور ثابت کند که قومیت‌گرا نیست؟ دست روی قرآن بگذارد و قسم بخورد؟ این رتوریک سیاسی یا لفاظی سیاسی است. مثلا ترامپ به بایدن می‌گوید تو به‌اندازه کافی وطن‌پرست نیستی. مساله این است که مرز این وطن‌پرستی کجاست؟ این در حقوق تعریف شده و حقوق می‌گوید هرکس در چهارچوب سرزمینی مشخصی زندگی می‌کند نمی‌تواند به دیگری بگوید تو عرق ملی نداری. این یک موضوع بی‌معنی است. قانون تکلیف آن را مشخص کرده. اشاره کردم که مثل مفهوم غرب‌زدگی است. این یعنی چه؟ آیا کسی که کتاب بخواند غرب‌زده است یا کسی که به اروپا برود و علم را باور داشته باشد؟ این هم مثل آن است. یک چیز رتوریک است که سیاستمدار نباید وارد آن شود؛ چون مدام ادامه پیدا می‌کند. اگر پزشکیان نباشد برای شخص دیگری این اتفاقات می‌افتد. این مساله‌ای بوده که تاکنون درباره آن بحث نشده و حسنش این است که جامعه باید به این موضوعات بپردازد و پیرامون آن گفت‌وگو صورت بگیرد. مسائل ما در جامعه نادیده گرفته می‌شود. بنا بر آمار بیشترین وزیر را از اصفهان داشتیم. سوال من این است که آیا این قومیت‌گرایی است؟ اینها موضوعاتی است که باید حول آن بحث صورت بگیرد. اینکه جامعه از پزشکیان مطالبه کند که قومیتی رفتار نکند معنای گنگ و نامفهومی دارد. مثل این است که به قالیباف بگویید مشهدی رفتار نکن. این موضوعیت ندارد. سوال من این است که چطور شخص ثابت کند که قومیتی نیست؟ ما از نظر حقوقی و قانونی چهارچوب‌بندی مشخصی داریم. اگر کسی گفت من طرفدار این هستم که این قومیت برتر است و کشور باید دست فلان قومیت باشد و بقیه حقی ندارند، می‌توانیم بگوییم قومیت‌گراست. به نظرم کشور باید توسعه پیدا کند و نیازی نیست که به این موضوعات حاشیه‌ای بپردازد. باید گرانی را کنترل کند و به وعده‌هایش عمل کند. در این صورت مشکل حل می‌شود و تبعیض‌ها رفع می‌شود. ضرورتی ندارد که به این مسائل ورود کند. مردم خودشان در عمل می‌بینند.»